نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
چکیده
در بازار سرمایه معاملات متعددی میان ناشر و سرمایه‌گذار یا کارگزاران خریدار و فروشندۀ ورقۀ بهادار محقق می‌گردد و ضرورتاً این معاملات مانند سایر انواع معاملات منعقدشده در بازارهای غیربورسی نیازمند احکام و ضمانت‌اجراهایی معین و کارآمد هستند. برخی از اقسام ضمانت‌اجراهای بازار سرمایه خاص این بازار بوده و به‌وسیلۀ مقررات مصوب هیئت‌مدیرۀ سازمان بورس و شورای عالی بورس تعیین شده‌اند. برخی دیگر از این ضمانت‌اجراها از قواعد عمومی قراردادها قابل‌استنتاج و بهره‌برداری به نظر می‌رسند. انتظار می‌رود حق حبس به‌عنوان یکی از اجزای قواعد عمومی قراردادها در معاملات بازار سرمایه نیز حاکم باشد. اما با توجه به مقررات اختصاصی بازار اوراق بهادار و ضرورت استفاده از خدمات کارگزاران در معاملات این بازار امکان استناد به حق حبس در اجرای تعهدات متقابل بورسی، به‌عنوان یک ضمانت‌اجرای عمومی، محل بحث و تردید است. این مطالعه با روش توصیفی‌تحلیلی نشان می‌دهد به‌رغم اینکه حق حبس به‌عنوان یک قاعدۀ عمومی حقوق قراردادها باید در معاملات اوراق بهادار بورسی نیز قابل‌اِعمال باشد، اما ماهیت خاص معاملات بازار سرمایه و حضور کارگزار و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در این معاملات سبب شده است اصل اولیۀ وجود حق حبس در تمامی قراردادها در معاملات اوراق بهادار با تردید جدی مواجه شود. این امر گاهی به این دلیل است که حقوق طرفین معامله در سازوکارهای بازار سرمایه حفظ شده است، اما گاهی نیز حقوق طرفین معامله به‌ویژه کارگزاران را خدشه‌دار می‌سازد و لازم است با پیاده‌سازی سیستم تحویل در برابر پرداخت نواقص فعلی را پوشش داد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Right of Retention in Securities Transactions
نویسندگان [English]
- bahram taghipour 1
- Narjes Salehi 2
1 Assistant Professor, Department of Private Law, Faculty of Law and Political Science, Kharazmi University, Tehran, Iran
2 PhD Student in Private Law, Faculty of Law and Political Science, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]
In the capital market, there is a range of transactions between the issuer and the investor or between the securities buyer's and seller's brokers. These transactions, like other kinds of transactions in the non-regulated markets, require efficient rules and sanctions. Some of the sanctions are individually restricted to the capital market transactions and have been enacted by the Securities Exchange Organization and Securities and Exchange High Counsel. Some other sanctions can be drawn out of the general rules governing contracts. It is expected that the right of retention, as a general rule governing contracts, is applicable in capital market transactions, as well. However, given the specific rules governing the securities market and the necessity of using brokers' services in this market, there are some scepticisms on the right of retention in securities transactions. This study, in a descriptive-analytic way, shows that despite the fact that the right of retention is the general rule of contracts, there are serious scepticisms regarding its application in securities transactions because of the unique nature of these transactions and the fact that these transactions are realized through brokers and central depository company. This is sometimes for the purpose of protecting investors in the context of capital market regulations but in some situations can violate both investors' and brokers' rights. Therefore, it is necessary to set up the Delivery vs. Payment (DVP) system to cover the gaps.
کلیدواژه‌ها [English]
- Broker
- Conditional block transactions
- Primary market
- Secondary market
- Securities
فارسی
- ابراهیمی، مریم (1395)، حقوق نقل و انتقال سهام در بورس، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش.
- اسکینی، ربیعا، (1394)، حقوق تجارت، کلیات، معاملات تجاری، تجار و سازماندهی فعالیت تجاری، چاپ نوزدهم، تهران: انتشارات سمت.
- اسکینی، ربیعا (1394)، حقوق تجارت، شرکت‌های تجاری، جلد اول، چاپ نوزدهم، تهران: انتشارات سمت.
- امامی، سیدحسن (1395)، حقوق مدنی، ج 1، چ 37، تهران: انتشارات اسلامیه.
- بادینی، حسن و محمد خاکباز (1398)، «تاملی در راهکارهای برقراری موازنه حقوق طرفین قرارداد در حالت تورم»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 107.
- باریکلو، علیرضا (1390)، اموال و حقوق مالی، تهران: انتشارات سمت.
- باقری، احمد و سیدمحمدصادق طباطبایی (1384)، «حق حبس»، فصلنامه مطالعات اسلامی، ش 67.
- باقری، محمود و نفیسه شوشی نسب (1394)، «تحلیل حقوقی اوراق بهادار به مثابه ارزش»، فصلنامه راهبرد، ش 76.
- پارساپور، محمدباقر (1386)، نظریه عمومی حق حبس در تعهدات متقابل (با مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و انگلیس)، رساله جهت دریافت درجه دکتری، دانشگاه تربیت مدرس.
- جعفری، علی (1396)، اصول و مبانی سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار، چ نهم، تهران: انتشارات کیومرث.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1388)، دایرة المعارف حقوق مدنی و تجارت، جلد اول، تهران: گنج دانش.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1395)، حقوق تعهدات، تهران: گنج دانش.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1388)، حقوق مدنی: رهن و صلح، چاپ چهارم، تهران: کتابخانه گنج دانش.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1390)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج 3، تهران: گنج دانش.
- چراغی، رضا، منصور امینی و ولی رستمی (1389)، «حقوق مالیاتی و ماهیت حقوقی سهام شرکت‌ها»، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، شماره 4.
- حائری، محمدحسن و اعظم امینی (1394)، «بررسی قلمرو اجرایی، احکام و آثار حق حبس در عقود معاوضی (با نگاهی تطبیقی به فقه امامیه و حقوق مدنی ایران)»، دانش حقوق مدنی، دوره 4، شماره 2.
- حسین زاده، جواد و صابر علائی (1398)، «سازوکار ایفای تعهدات در معاملات بورس اوراق بهادار»، فصلنامه بورس اوراق بهادار، شماره 48.
- حبیبان نقیبی، مجید (1392)، تحلیل فقهی اقتصادی اوراق منفعت در بازار سرمایه اسلامی و مطالعه تطبیقی آن با ابزارهای متعارف، رساله جهت دریافت مدرک دکتری علوم اقتصادی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- ستوده تهرانی، حسن (1390)، حقوق تجارت، جلد 2، چاپ بیست و یکم، تهران: انتشارات دادگستر.
- ستوده تهرانی، حسن (1391)، حقوق تجارت، جلد چهارم، چاپ هجدهم، تهران: انتشارات دادگستر.
- سلطانی، محمد (1396)، حقوق بازار سرمایه، چ4، تهران: انتشارات سمت و دانشگاه شهید بهشتی.
- سلطانی، محمد و حامده اخوان هزاوه (1391)، «ماهیت و قواعد حقوقی توثیق سهام»، فصلنامه بورس اوراق بهادار، شماره 17.
- سلطانی، محمد (1393)، «معاملات عمده سهام در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران»، فصلنامه پژوهشهای حقوق خصوصی، ش9.
- سلطانی، محمد و خشایار اسفندیاری فر (1392)، «کارکردهای بورس انرژی با تأکید بر تضمین ایفای تعهدات ناشی از معاملات»، فصلنامه بورس اوراق بهادار، ش24.
- شاهبازی، مصطفی، عباس قاسمی حامد، محسن جهانگیری و رضا حق پناه (1398)، «بازخوانی حق حبس (اعتبارسنجی کارآیی حق حبس با توجه به قلمرو عملیاتی آن)»، آموزه‌های فقه مدنی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره 19.
- شوشی نسب، نفیسه (1394)، ماهیت حقوقی اوراق بهادار، تهران: نشر میزان.
- شهیدی، مهدی (1393)، آثار قراردادها و تعهدات، تهران: انتشارات مجد.
- صفایی، سیدحسین (1393)، قواعد عمومی قراردادها، چ 20، تهران: بنیاد حقوقی میزان.
- صفایی، سیدحسین، اکبر میرزانژاد، مرتضی عادل و محمود کاظمی (1396)، حقوق بیع بین‌المللی (بررسی کنوانسیون بیع بین‌المللی 1980، با مطالعه تطبیقی در حقوق ایران، فرانسه، انگلیس، و ایالات متحده آمریکا، چ7، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- صفدری، مرضیه (1398)، «حق ناشی از فریز سهام توسط کارگزار»، فصلنامه رأی، شماره 30.
- عبدی پورفرد، ابراهیم (1391)، مباحثی تحلیلی از حقوق تجارت، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- عیسائی تفرشی، محمد (1378)، مباحثی تحلیلی از حقوق شرکت‌های تجاری، ج1، تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
- عیسائی تفرشی، محمد و رضا سکوتی نسیمی (1383)، «بیع سهام شرکت‌های سهامی»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، شماره 41.
- عیسائی تفرشی، محمد، محمدباقر پارساپور و سیدمصطفی محقق داماد (1387)، «تأثیر اجرای جزئی یا ناقص تعهد بر حق حبس با مطالعه تطبیقی در حقوق برخی کشورهای اروپایی»، پژوهشهای حقوق تطبیقی، شماره 58.
- غمامی، مجید و مریم ابراهیمی (1391)، «ماهیت حقوقی سهام پذیرفته شده در بورس»، مجله حقوق تطبیقی،دانشگاه تهران، شماره 2.
- فرحناکیان، فرشید (1388)، قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی، چاپ دوم، تهران: میزان.
- کاتوزیان، ناصر (1384)، عقود معین، ج 1، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- کاتوزیان، ناصر (1399)، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران: بنیاد حقوقی میزان.
- کاتوزیان، ناصر (1380)، قواعد عمومی قراردادها، ج 4، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- کاویانی، کورش (1394)، مقدمه حقوق تجارت، حقوق تجارت 1، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
- محقق داماد، سیدمصطفی و خشایار اسفندیاری فر (1398)، «عدالت قضایی و نقش آن در مطالبه خسارت قراردادی»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 108.
- مهرپور، حسین و سجاد صفری (1397)، «روح قانون در حقوق ایران»، مجله حقوق دادگستری، شماره 103.
- میشکین، فردریک اس (1390)، اقتصاد پول، بانکداری و ابزارهای مالی، ترجمه: شیبانی، احمد، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
- نظری، حسن آقا (1392)، مبانی فقهی- اقتصادی نهادهای مالی بازار سرمایه اسلامی، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
آراء قضایی
- دادنامۀ شمارۀ 9211000011 مورخ 25/6/1392 هیئت داوری
- دادنامۀ شمارۀ 9311000030 مورخ 26/8/1393 هیئت داوری
انگلیسی
- Anand, Indira Anita,(2015), Investor Rights after the Crisis, India Rev, Vol. 27.
- Benjamin, Joanna (2001), Interests in securities a proprietary law analysis of the international securities markets, Oxford University Press.
- Hudson, Alastair (2013), Securities Law, Sweet and Maxwell.
- Johansson, Erica (2009), Property Rights in Investment Securities and the Doctrine of Specificity, Springer.
- Kuran, Timur, (2006), the Absence of the Corporation in Islamic Law: Origins and Persistence, University of Southern California.
- Micheler, Eva (2009), The Legal Nature of Securities - Inspirations from Comparative Law.
- Mooney, Charles (1992), Property, Credit, and Regulation Meet Information Technology: Clearance and Settlement in the Securities Markets, Law & Contemp. Probs., Vol 55.
- Schmiedel, Heiko, (2004), Performance of international securities markets, Bank of Finland Studies.
)