نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

قاضی دادگستری، دکتری حقوق عمومی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه تهران (پردیس فارابی)، قم، ایران

چکیده

«وحدت رویۀ قضایی»، با توجه به مفاد اصل 161 قانون اساسی، یکی از آرمان‌های نظام قضایی ما می‌باشد. برای ایجاد وحدت‌رویۀ قضایی راهکارهای مختلفی متصور است که از جمله، صدور آراء وحدت‌رویه قابل ذکر می‌باشد. دیوان عالی کشور و دیوان عدالت اداری صلاحیت قانونی صدور آراء وحدت‌رویه را دارند و تاکنون آراء فراوانی از سوی هیئت‌های عمومی این دو دیوان صادر شده است. با این حال، نهاد آراء وحدت‌رویه با چالش‌های متعددی روبه‌رو است که با توجه به‌جایگاه مهم این آرا در نظام حقوقی و قضایی ما، رفع آن‌ها ضروری است. گام اول برای تحقق این مهم، شناسایی این چالش‌هاست که هدف این نوشتار می‌باشد. پرسش اصلی این نوشتار، از این قرار است: نهاد آراء وحدت‌رویه با چه چالش‌هایی روبه‌روست؟ نتایج حاصل از این تحقیق که به روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است بدین شرح است که برخی از چالش‌های این نهاد، ماهیت ساختاری دارند که از جمله می‌توان به مغایرت با قانون اساسی، نبود نظارت شرعی و قانون اساسی، تعدد مراجع صادرکننده و هم‌پوشانی تابعان، عدم پوشش تعارضاتِ خارج از رأی، مشخص نبودن زمان لازم‌الاجرا شدن آراء وحدت‌رویه و حدود اثرگذاری آن‌ها بر گذشته اشاره کرد. برخی دیگر، ریشه در عملکرد مراجع صادرکننده دارد که از جمله، نابسندگی، نابهنگامی، عدم رعایت قاعدۀ اهم و مهم و عدم اتقان و استحکام لازم قابل ذکر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Challenges of Decisions as a Unified Judicial Precedent

نویسنده [English]

  • mohamad reza rafeei

Judge of Justice, PhD in Public Law, Faculty of Law, University of Tehran (Farabi Campus), Qom, Iran

چکیده [English]

The "uniformity of the judicial precedent", according to the provisions of Article 161 of the Constitution, is one of the aims of our judicial system. There are various ways to create uniformity of the judicial precedent, including issuance of Decision as a Unified Judicial Precedent. Both the Supreme Court and the Administrative Justice Court have the legal authority to issue of Decision as a Unified Judicial Precedent, and so far, many of the two chambers have issued Decisions. However, the Decisions as a Unified Judicial Precedent faces many challenges that, given the important position of these Decisions in our legal-judicial system, it is necessary to address these challenges. The first step in achieving this goal is to identify the challenges that are the subject of this paper. The main question of this article is: What are the challenges facing the Decisions as a Unified Judicial Precedent? The results of this descriptive and analytical study show that some of the challenges of this institution are structured in nature, which can be inconsistent with the constitution, the lack of religious and constitutional supervision, the multiplicity of issuers and overlapping subordinates, inaccurate basics of Decisions, Lack of coverage of out-of-Decision conflicts. The unclear timing of entry into force and the extent of their impact on the past can be mentioned. Others are rooted in the functioning of the issuing authority, which points to Non-Sufficiency, Not timely, non-compliance with Choosing more important things, and lack of Strength.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Decisions as a Unified Judicial Precedent"
  • "Supreme Court"
  • "Administrative Justice Court"
  • "Structural challenges"
  • "Functional challenges"
  • فارسی

    • ابریشمی‌راد، محمدامین و حسین آئینه نگینی (1398)، «نقد صلاحیت دیوان عدالت اداری در صدور رأی وحدت‌رویه»، فصلنامۀ دانش حقوق عمومی، شمارۀ 25.
    • اسلامی پناه، علی (1397)، «رویۀ قضایی به‌منزلۀ منبع حقوق»، فصلنامۀ تحقیقات حقوقی، شمارۀ 84.
    • باری، مجتبی (1396)، نکات کلیدی آراء وحدت‌رویه هیئت عمومی دیوان عالی کشور (حقوقی و کیفری)، تهران: کتاب آوا.
    • جعفری‌تبار، حسن (1396)، دیو در شیشه، در فلسفه رویه قضایی، ویراست دوم، تهران: نگاه معاصر.
    • خامنه‌ای، سیدمحمد (1369)، «اصل چهارم قانون اساسی»، مجلۀ کانون وکلا، شمارۀ 152 و 153.
    • خدابخشی، عبدالله (1398)، حقوق دعاوی 7، تحلیلها و منتخب آراء قضایی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    • خدابخشی، عبدالله (1399)، حقوق دعاوی 8، تحلیل و نقد رویه قضایی (حقوقی، اجتماعی، فلسفی)، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    • رفیعی، محمدرضا (1398)، «ایجاد وحدت رویه قضایی؛ بررسی مسائل بنیادین»، فصلنامۀ قضاوت، شمارۀ 98.
    • رفیعی، محمدرضا (۱۳۹۹)، قالبهای طرح دعوا و صدور حکم در شعب دیوان عدالت اداری، چاپ دوم، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.
    • سودمندی، عبدالمجید (1398)، «تحلیل مصادیق مستدل و مستند نبودن آراء هیئت عمومی دیوان عدالت اداری و پیامدهای حقوقی آن»، مجلۀ حقوقی دادگستری، شمارۀ 108.
    • شمس، عبدالله (1384)، آیین دادرسی مدنی، جلد نخست، تهران: انتشارات دراک.
    • صدرزاده افشار، سیدمحسن (1373)، «تحول دیوان کشور فرانسه»، مجلۀ دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دورۀ 32،
    • عابدیان، میرحسین (1378)، «دیوان عالی کشور و نظارت بر حسن اجرای قوانین»، مجلۀ حقوقی دادگستری، شمارۀ 26.
    • کاتوزیان، ناصر (1392)، قواعد عمومی قراردادها، چاپ سوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    • کاتوزیان، ناصر (1382)، مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    • مارمور، آندره (1399)، فلسفه حقوق، ترجمه: سعید عابدی و مجید نیکویی، چاپ دوم، تهران: نگاه معاصر.
    • متین دفتری، احمد (1381)، آیین دادرسی مدنی و بازرگانی، جلد اول و دوم، چاپ دوم، تهران: مجد.
    • محسنی، حسن (1396)، «اصل دسترسی به عدالت و حق دادخواهی»، فصلنامۀ مطالعات حقوق خصوصی، شمارۀ 3.
    • محسنی، حسن (1391)، «مفهوم مرجع قضایی در نظام قضایی کشور»، مجلۀ حقوقی دادگستری، شمارۀ 102.
    • مولابیگی، غلامرضا (1393)، صلاحیت و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، تهران: جنگل، جاودانه.
    • نجابت‌خواه، مرتضی (1397)، «شرایط و موجبات تعارض آراء با تکیه بر رویه هیئت عمومی دیوان عدالت اداری»، مجلۀ حقوقی دادگستری، شمارۀ 102.
    • وکیلیان، حسن (1397)، «جایگاه رویه قضایی و قانون به‌عنوان منابع حقوق در دکترین حقوقی»، فصلنامۀ پژوهش حقوق عمومی، شمارۀ 58.
    • هاشمی، سیدمحمد (1382)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، جلد دوم، تهران: میزان.
    • هاشمی، محمدحسین (1390)، نقد و بررسی رویه قضایی، آراء وحدت‌رویه و آراء اصراری هیئت عمومی دیوان عالی کشور (ماهوی و شکلی)، تهران: اندیشه عصر.

    نظرات شورای نگهبان

    • نظریۀ شمارۀ 4601/21/78 مورخ 18/2/1378.
    • نظریۀ شمارۀ 14306/30/84 مورخ 19/10/1384.
    • نظریۀ شمارۀ 43213/30/90 مورخ 25/5/1390.
    • نظرات استدلالی شورای نگهبان در بررسی لایحۀ تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری.

     آراء وحدت‌رویۀ دیوان عالی کشور

    • رأی شمارۀ 652 مورخ 28/1/1380.
    • رأی شمارۀ 725 مورخ 14/5/1391.
    • رأی شمارۀ 733 مورخ 15/7/1393.
    • رأی شمارۀ 786 مورخ 24/10/1398.

    آرای وحدت‌رویۀ دیوان عدالت اداری

    • رأی شمارۀ 61 مورخ 23/3/1377.
    • رأی شمارۀ 79 مورخ 17/2/1385.
    • رأی شمارۀ 849 الی 874 مورخ 14/11/1392.
    • رأی شمارۀ 54 مورخ 18/1/1393.
    • رأی شمارۀ 990 مورخ 10/6/1393.
    • رأی شمارۀ 43 مورخ 27/1/1397.
    • رأی شمارۀ 2164-2163 مورخ 21/12/1397.
    • رأی شمارۀ 793 مورخ 25/4/1398.
    • رأی شمارۀ 910 مورخ 8/5/1398.
    • رأی شمارۀ 931 مورخ 15/5/1398.