اعتبار طریقی یا موضوعی اقرار کیفری در حقوق کشورهای اسلامی با تأکید بر حقوق ایران

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه قم،‌ قم، ایران

چکیده

اقرار در نظام‌های کیفری موقعیت ویژه‌ای در اثبات دعوا دارد، هرچند نسبت به اعتبار آن نگاه هم‌سانی نیست. در سیستم دلایل قانونی، اقرار ارزش ذاتی دارد، به‌گونه‌ای که دادرس باید به‌جهت اعتبار مطلقی که حسب قانون دارد به صرف تحقق آن حکم دهد. در حالی که در نظام دلایل معنوی، اقرار به‌خودیِ‌خود معتبر نیست: ارزش آن در حد وسیله‌ای برای حصول اطمینان قضایی است. در اثر حاضر تلاش شده است، با روشی تحلیلی‌توصیفی، موضوع در قالب مطالعه‌ای تطبیقی میان نظام حقوقی کشورهای اسلامی و بر اساس مبانی فقهی بررسی شود. در برخی نظام‌ها دادرس می‌تواند به مجرد اقرار حکم دهد و متقابلاً، در برخی دیگر، اقرار زمانی می‌تواند مستند رأی باشد که قناعت وجدانی از آن حاصل شود؛ اقناعی که در برخی کشورها می‌تواند بر صرفِ اقرار مبتنی بوده و در بعضی نیازمند امارات مؤید دیگر است. در قوانین کیفری 1392 مسئلۀ اعتبار اقرار مطمح نظر قرار گرفت. به‌رغم تصریح مواد 161 و 171 قانون مجازات اسلامی بر موضوعیت اقرار، مادۀ 360 قانون آیین دادرسی کیفری به‌گونه‌ای انشا شده است که برخی طریقیت اقرار را از مفهوم آن استنتاج کرده‌اند. پژوهش نشان می‌دهد مادۀ 360 صرفاً در مقام بیان مقررات شکلی رسیدگی از این حیث است که دادرس چه زمانی می‌تواند با اقرار متهم محاکمه را خاتمه دهد؛ لذا مفهوم مخالفی ندارد تا با منطوق مواد قانون مجازات تعارض یابد و با فرض تعارض از منظر اصولی نیز تقدم با منطوق است و حتی اگر تعارض را مستقر بدانیم، نتیجۀ مراجعه به فقه، حسب اصل 167 قانون اساسی، تعین ضابطۀ موضوعیت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Instrumental or Thematic Validity of Criminal Confession In the Legal System of Islamic Countries with Emphasis on Iranian Legal System

نویسنده [English]

  • Ruhollah Akrami
Associate Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, Qom University, Qom, Iran
چکیده [English]

In regard to proving criminal cases, although each legal system has its own view over the validity of Confession, yet it has a special position in all legal system. Confession has an intrinsic value in different countries' regulations subject to the system of legal reasons, thus in some legal systems, the judge is obliged to issue a judgment based solely on the confession for the absolute validity given to it by the legislator. Whereas in countries affected by the system of moral reasons, the confession itself is not valid and its value is as a means of assuring the judge of the event to which the confession has been made. In the present article, an attempt has been made to examine the validity of the confession in proving the case with a descriptive-analytical method. In this regard, it is examined whether a criminal judge can issue a sentence as soon as the accused confesses, and this validity remains until the judge is aware of its inaccuracy? Or that the sentence can be issued only on the basis of a confession when the judge is satisfied with it? And basically, this persuasion can be based on confession alone or does it need other supporting evidence? In order to answer these questions, while briefly studying the legal system of some Islamic countries, the issue has been specifically examined from the perspective of the Codified regulations, legal doctrine and judicial procedure of the Islamic Republic of Iran. The superficial conflict between the approach of the Islamic Penal Code and the Code of Criminal Procedure on this issue has added to the complexity of the issue, which makes it necessary to rely on interpretive methods to accept the relevant validity of the criminal confession.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Criminal litigation
  • Evidences for proving litigation
  • Confession
  • Proof of litigation
  • Instrumental validity of confession
  • Relevant validity of a confession

مراجع

  • فارسی

    • آخوندی، محمود (1388)، آیین دادرسی کیفری، جلد اول، چاپ چهاردهم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
    • آخوندی، محمود (1394)، شناسای آیین دادرسی کیفری: اثبات بزهکاری و راهنماهای آن، جلد هفتم، چاپ دوم، تهران: دوراندیشان.
    • آقایی‌طوق، مسلم (1398)، «تدوین شکلی: حلقۀ مفقودۀ نظام تدوین و تنقیح قوانین و مقررات کشور»، مجلۀ حقوقی دادگستری، دورۀ 86، شمارۀ 106.
    • اردبیلی، محمد علی (1392)، حقوق جزای عمومی، جلد اول، چاپ سی و دوم، تهران: بنیاد حقوقی میزان.
    • اداره تبلیغات و انتشارات مجلس شورای اسلامی (1368)، راهنمای استفاده از صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
    • پیمانی، ضیاء‌الدین (1356)، دلایل قضایی در حقوق انقلابی فرانسه، بی‌جا: چاپخانه خرمی.
    • تدین، عباس (1388)، تحصیل دلیل در آیین دادرسی کیفری، تهران: نشر میزان.
    • خالقی، علی (1396)، آیین دادرسی کیفری، جلد دوم، چاپ سی و ششم، تهران: مؤسسه شهر دانش.
    • سپهوند، امیرخان (1386)، جرایم علیه اشخاص، چاپ اول، تهران: مجد.
    • شامبیاتی، هوشنگ (1393)، حقوق جزای عمومی، جلد دوم، چاپ سوم، تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
    • عابدی، احمدرضا (1398)، آیین دادرسی کیفری، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.
    • کاتوزیان، ناصر (1384)، اثبات و دلیل اثبات، جلد اول، چاپ سوم، تهران: نشر میزان.
    • کاتوزیان، ناصر (1377)، فلسفۀ حقوق، جلد دوم، چاپ اول، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    • گلدوزیان، ایرج (1384)، ادلۀ اثبات دعوا، چاپ دوم، تهران: نشر میزان.
    • محقق داماد، سید مصطفی (1386)، قواعد فقه: بخش جزایی، چاپ هفتم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
    • مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه (1396)، پیشینه رویه قضایی در ایران در ارتباط با قانون مجازات اسلامی، جلد دوم، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.
    • معاونت آموزش قوه قضاییه (1389)، نکته‌های کلیدی آیین دادرسی مدنی: اقرار، تحقیق ابراهیم فرامرزی، چاپ دوم، تهران: انتشارات جاودانه.
    • مؤسسه آموزشی و پژوهشی قضا (1390)، نرم‌افزار گنجینه استفتائات قضایی، نسخۀ دوم، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی قضا.
    • هاشمی، سیدمحمد (1380)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران: حاکمیت و نهادهای سیاسی، جلد دوم، چاپ پنجم، تهران: نشر دادگستر.
    • هدایتی، محمدعلی (1342)، آیین دادرسی کیفری، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

    عربی

    • آشتیانی، میرزا محمد حسن (1425ق)، کتاب القضاء، جلد اول، قم: انتشارات زهیر.
    • آل بحرالعلوم، سیدمحمد (1403ق)، بلغه الفقیه، جلد سوم، چاپ چهارم، تهران: منشورات مکتبه الصادق علیه‌السلام.
    • آملی، محمدتقی (1380ق)، مصباح الهدی فی شرح العروه الوثقی، جلد اول، تهران: نشر مؤلف.
    • اراکی، محمدعلی (1415ق)، کتاب البیع، جلد اول، قم: مؤسسه در راه حق.
    • ابن ادریس حلی، أبوجعفرمحمد (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریرالفتاوی، جلد سوم، چاپ دوم، قم: مؤسسه النشرالاسلامی.
    • اسماعیل‌پور قمشه‌ای، محمدعلی (1379)، البراهین الواضحات: دراسات فی القضاء، جلد دوم، قم: انتشارات طهارت.
    • اشتهاردی، علی‌پناه (1417ق)، مدارک العروه، جلد بیست و هشتم، تهران: دارالاسوه.
    • بجنوردی، سید محمدحسن (1419ق)، القواعد الفقهیه، جلد سوم و چهارم، قم: نشر الهادی.
    • بغدادی، جیلالی (1996م)، الاجتهاد القضایی فی المواد الجزائیه، جلد اول، الجزایر: المؤسسه الوطنیه.
    • بیاتی، عبدالغفور محمد اسماعیل و احمد عبدالغفور محمد بیاتی (2018م)، القواعد و الضوابط الفقهیه فی الاثبات القضایی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    • ثروت، جلال (2004م)، نظام الاجرائات الجنائیه، قاهره: مطابع السعدنی.
    • جبعی عاملی‌[شهید ثانی]، زین الدین بن علی (1413ق)، مسالک الأفهام، جلد سیزدهم، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه.
    • جمال، دریسی (2010م)، حجیه الاعتراف فی تکوین قناعه القاضی الجزایی، رساله للماجستیر، بن عکنون: کلیه الحقوق جامعه الجزائر.
    • حسینی عاملی، سیدجواد (1419ق)، مفتاح الکرامه، جلد پانزدهم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    • حسینی مراغی، میر عبدالفتاح (1417ق)، العناوین، جلد دوم، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
    • حلی [علامه]، حسن بن یوسف (1413ق)، مختلف‌الشیعه، جلد هشتم، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    • خوانساری، سیداحمد (1405ق)، جامع المدارک، جلد هفتم، چاپ دوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    • رشتی، میرزاحبیب‌الله (1401ق)، کتاب‌القضاء، جلد اول، قم: دار القرآن الکریم.
    • زحیلی، محمدمصطفی (1982م)، وسائل الاثبات فی الشریعه الاسلامیه فی المعاملات المدنیه و الاحوال الشخصیه، دمشق: مکتبه دار البیان.
    • سنهوری، عبدالرزاق احمد (1968م)، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، جلد دوم، قاهره: دارالنهضه العربیه.
    • شبیری زنجانی، سیدموسی (1419ق)، کتاب نکاح، جلد دهم، قم: مؤسسه پژوهشی رای پرداز.
    • طباطبایی حکیم، سید محمدسعید (1427ق)، مسائل معاصره فی فقه القضاء، چاپ دوم، نجف اشرف: دارالهلال.
    • طباطبایی مجاهد، سیدمحمد (1296)، مفاتیح الاصول، قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام.
    • طوسی [شیخ‌الطائفه]، محمدبن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، جلد هشتم، چاپ سوم، تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه علیه‌السلام.
    • علوی، عادل (1415ق)، القصاص علی ضوء القرآن و السنه، جلد دوم، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
    • فاضل اصفهانی، محمدبن‌حسن (1416ق)، کشف‌اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، جلد دهم، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
    • فخرالمحققین حلی، أبوطالب محمدبن‌حسن (1387ق)، ایضاح الفوائد، جلد چهارم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    • کرکی، علی بن حسین (1414ق)، جامع المقاصد، جلد پنجم، چاپ دوم، قم: مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام.
    • مروان، محمد (1999م)، نظام الاثبات فی المواد الجنائیه فی القانون الوضعی الجزائری، جلد اول، بن عکنون: دیوان المطبوعات الجامعیه.
    • مطرودی، علی بن عبدالعزیز (2018م)، «دفع التعارض بین المنطوق و مفهوم المخالفه: دراسه نظریه تطبیقیه»، مجله الجمعیه الفقهیه السعودیه، سال هشتم، شماره 43.
    • مکارم شیرازی، ناصر (1418ق)، أنوار الفقاهه: کتاب الحدود و التعزیرات، جلد اول، قم: انتشارات مدرسه امام علی بن أبی‌طالب علیه‌السلام.
    • موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم (1427ق)، فقه الحدود و التعزیرات، جلد اول، چاپ دوم، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
    • موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم (1423ق)، فقه القضاء، جلد اول، چاپ دوم، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
    • موسوی بهبهانی، سیدعلی (1405ق)، القواعد الکلیه: الفوائد العلیه، جلد اول، چاپ دوم، اهواز: کتابخانه دارالعلم.
    • موسوی خویی، سید ابوالقاسم (1418ق)، التنقیح فی شرح العروه الوثقی: الطهاره، جلد سوم، قم: بی‌نا.
    • موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا (1412ق)، الدر المنضود فی أحکام الحدود، جلد اول، چاپ اول، قم: دارالقرآن الکریم.
    • نفراوی الأزهری، أحمد (1418ق)، الفواکه الدوانی علی رساله إبن أبی زید القیروانی، جلد اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.
    • وزاره الاوقاف و الشئون الاسلامیه (1404ق)، الموسوعه الفقهیه، جلد اول، کویت: دارالصفوه.
    • هاشمی شاهرودی، محمود (1423ق)، قرائات فقهیه معاصره، جلد اول، قم: مؤسسه دائره معارف الفقه الاسلامی.

    انگلیسی

    • Hutson, Lorna (2007), The Invention of Suspicion, Oxford: Oxford University Press.
    • Ostien, Philip (2007), Sharia Implementation in Northern Nigeria 1999-2006: A source- book, First published, Ibadan, Spectrum Books. 

     قوانین و مقررات

    • دائره القضاء (2017)، قانون الإجرائات الجزائیه، چاپ سوم، ابوظبی: دائره القضاء.
    • قانون آیین دادرسی کیفری جمهوری آذربایجان (2000)؛ قابل دسترس در:

    https://online.zakon.kz/document/?doc_id=30420280#pos=7;-106 (last visited on 5/19/ 2020).

    • قانون آیین دادرسی کیفری جمهوری قرقیزستان (2017)؛ قابل دسترس در:

    http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/111530 (last visited on 5/19/ 2020).

    • قانون الاثبات الیمنی (1992)؛ قابل دسترس در:

    https://yemen-nic.info/db/laws_ye/detail.php?ID=11368 (last visited on 3/21/ 2020).

    • قانون اجرائات جزایی افغانستان (2014)؛ قابل دسترس در:

    http://moj.gov.af/Content/files/OfficialGazette/01101/OG_01132.pdf (last visited on 2/19/ 2020).

    • قانون الاجرائات الجزائیه العمانی (1999)؛ قابل دسترس در:

    https://data.qanoon.om/ar/rd/1999/1999-097.pdf (last visited on 3/21/ 2020)

    • قانون الاجرائات الجزائیه الیمنی (1994)؛ قابل دسترس در:

    http://menarights.org/sites/default/files/2016-11/YMN_CriminalProcedureCode_AR.pdf (last visited on 3/21/ 2020).

    • قانون الاجرائات الجنائیه البحرینی (2002)؛ قابل دسترس در:

    https://www.lloc.gov.bh/Media/Publications/Download/016.pdf (last visited on 3/21/ 2020).

    • قانون الاجرائات الجنائیه السودانیه (1991)؛ قابل دسترس در:

    https://www.legal-tools.org/doc/c7af04/pdf/ (last visited on 3/22/ 2020).

    • قانون الاجرائات الجنائیه القطری (2004)؛ قابل دسترس در:

    https://almeezan.qa/LawPage.aspx?id=3971&language=ar (last visited on 3/22/ 2020).

    • قانون الاجرائات الجنائیه اللیبی (1953)؛ قابل دسترس در:

    https://aladel.gov.ly/home/?p=1348 (last visited on 3/21/ 2020).

    • قانون الاجرائات الجنائیه المصری (1950)؛ قابل دسترس در:

    https://manshurat.org/node/14676 (last visited on 3/21/ 2020).

    • قانون الاصول المحاکمات الجزائیه العراقی (1971)؛ قابل دسترس در:

    http://iraqld.hjc.iq:8080/LoadLawBook.aspx?SC=031220057844749 (last visited on 3/21/ 2020).

    • نظام الاجراءات الجزائیه السعودی (2013)؛ قابل دسترس در:

    https://www.moj.gov.sa/Documents/Regulations/pdf/08.pdf (last visited on 10/22/ 2020).

    • وزارت دادگستری کویت (2011)، مجموعه التشریعات الکویتیه: قانون الإجرائات و المحاکمات الجزائیه، جلد دوم، کویت: مطابع الخط.
    • Enactment No. 13 of Syariah Criminal Code of Kelantan (1993 - 2015), available at:

    http://www2.esyariah.gov.my/esyariah/mal/portalv1/enakmen2011/Eng_enactment_Ori_lib.nsf/f831ccddd195843f48256fc600141e84/edd5daa1361eaa7d482580140012da26?OpenDocument (last visited on 7/18/ 2020).

    • Enactment No. 4 of Syariah Criminal Offence (Hudud and Qisas) of Terengganu (2002), available at:

    http://www2.esyariah.gov.my/esyariah/mal/portalv1/enakmen2011/Eng_enactment_Ori_lib.nsf/f831ccddd195843f48256fc600141e84/eb184e29f5fa06884825765f00040fc0?OpenDocument. (last visited on 7/18/ 2020).

    • Qanun Aceh Nomor 6 Hukum Jinayat (2014), available at:

    https://dsi.acehprov.go.id/wp-content/uploads/2017/02/Qanun-Aceh-Nomor-6-Tahun-2014-Tentang-Hukum-Jinayat.pdf (last visited on 7/19/ 2020).

    • Syariah Courts Criminal Procedure Code Order (2018), available at:

    http://www.agc.gov.bn/AGC%20Site%20Pages/SYARIAH%20COURTS%20CRIMINAL%20PROCEDURE%20CODE%20ORDER,%202018%20-%20AMENDMENT.aspx (last visited on 7/19/ 2020).

    • Syariah Courts Evidence Order (2001), available at:

    http://www.agc.gov.bn/AGC%20Images/LOB/Order/MNOP/Syariah%20Courts%20Evidence%20Order,%202001%20(S%2063).pdf (last visited on 7/18/ 2020).

مجله حقوقی دادگستری
دوره 84، شماره 112
دی 1399
صفحه 25-49

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 15 مرداد 1399
  • تاریخ بازنگری: 24 شهریور 1399
  • تاریخ پذیرش: 23 شهریور 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار