نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
2 دانشیار گروه حقوق، دانشکدۀ اقتصاد و علوم اجتماعی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
3 دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
چکیده
بین فقها دربارۀ ضمان یا عدم ضمان در برابر مرگ محکوم‌علیه و کیفر اضافی که در مرحلۀ صدور یا اجرای حکم بر وی تحمیل شده، پرسش‌های اساسی و اختلاف‌‌های آشکاری مطرح شده است: مشهور فقها با استناد به قاعدۀ «لا دیة لمن قتله الحد أو القصاص» قائل به هدر‌بودن خون فرد شده‌اند؛ شماری نیز عدم ضمان را با استناد به برخی عمومات مقید به عدم تجاوز در مجازات دانسته و معدودی نظیر شیخ مفید قائل به تفکیک حقوق‌الله از حقوق‌الناس شده‌اند. این تشویش آرا بین علما به قانون مجازات اسلامی هم سرایت کرده است و تناقضاتی در برخی مواد قانونی دیده می‌شود که شایستۀ بررسی است. مطالعۀ حاضر با روش توصیفی‌تحلیلی به نقد و بررسی هر دیدگاه به همراه مستندات آن‌ها و تحلیل مواد قانونی می‌پردازد. نظر مختار نگارندگان بر ثبوت مطلق حکم ضمان درمقابل مجازات منجر به سلب حیات در جایی است که سرایت جراحت مستند به تفریط محکوم‌علیه نباشد. این مدعا مستند به حاکمیت ادلۀ حرمت خون مسلم بر سایر ادله، عمومات باب قتل و نیز موافق با دیدگاه محقق خوانساری در یکی از احتمالات خود بوده و مطابق با نص صریح مادۀ 13 قانون مجازات اسلامی به همراه تبصرۀ مادۀ 185 همان قانون است. بر اساس قانون، سلب حیات ناشی از مجازات، در صورتی‌که مسبوق به اعلام قاضی اجرای مجازات به دادگاه باشد، ضمان را از وی برمی‌دارد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Responsibility for issuing and enforcing death sentences
نویسندگان [English]
- Sayyed Hosein Ale Taha 1
- Hosein Aghaei 2
- aref bashiri 3
1 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
2 Associate Professor, Law, Faculty of Economics and Social Sciences, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
3 PhD in Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
چکیده [English]
There are fundamental questions and obvious differences between the jurists regarding the guarantee or non-guarantee against the death of the convict and the additional punishment imposed on her during the issuance or execution of the sentence: Well-known jurists have considered the loss of one's blood to be based on the rule that "No Blood Money for the One Killed Due to Legal Punishment". Some jurists also citing some religious generalities, have believed to Lack of guarantees pent to Lack of extremes in Punishment and a few jurists, such as Sheikh Mufid, have distinguished between the rights of God and the rights of the people. This difference of opinion among scholars has also been transferred to the Islamic Penal Code, and there are contradictions in some legal articles that need to be examined. This article critiques each point of view in a descriptive-analytical way, along with their documentation and analysis of legal materials. The author's chosen opinion in substantiation of Guarantee for Punishment leading to the deprivation of life wherein permeate of wounds is not Arising from negligence. This claim is based on the priority of the evidence of the sanctity of the Muslim person's blood over other evidence, the generalities of the murder, and also agrees with the scholarly view of Khansari in one of her possibilities and It explicitly complies with Article 13 of the Islamic Penal Code and Note 185 of the Islamic Penal Code. According to the law, if deprive of life arising from Punishment is after warning of Judge enforcing the penalty, It removes the guarantee from him.
کلیدواژه‌ها [English]
- Responsibility
- murder
- extra punishment
- blood money
- Enforcement
فارسی
- آقایی جنت‌مکان، حسین (1394)، حقوق کیفری عمومی ـ دانش اجرای احکام کیفری، تهران، انتشارات جنگل.
- اشرافی، محمود؛ زراعت، عباس (1397)، «اصل ترافعی بودن محاکمات کیفری در حقوق ایران»، مجله حقوقی دادگستری، دورۀ 82، شمارۀ 101.
- ربانی، محمدحسن (1381)، «حکم و قضاوت بر اساس قرینه‌ها»، مجله فقه، دورۀ 9، شمارۀ 34-33.
- سبحانی، جعفر، درس خارج فقه آیت الله سبحانی کتاب الحدود و التعزیرات، 11/11/1391، قابل‌بازبینی در پیوند زیر:
http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/sobhani/feqh/91/911111/
- قندیلی، سیدحسین؛ عابدی سرآسیا، علیرضا (1397)، «بررسی انتقادی قاعده لا دیة لمن قتله الحد»، مجلۀ فقه و اصول، شمارۀ 115.
- مرتضوی، سیدضیا (1396)، «بایستگی گسترش مسئولیت مدنی دولت در قوانین موجود»، فصلنامه دین و قانون، شمارۀ 1۶.
- مکارم شیرازى، ناصر (1425ق)، تعزیر و گستره آن، قم: انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام.
- منتظری، حسین‌على (1409ق)، مبانى فقهى حکومت اسلامى، مترجم: صلواتى، محمود و شکورى، ابوآل، قم: مؤسسۀ کیهان.
عربی
- ابن‌ادریس حلّى، محمد بن منصور بن احمد (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- اصفهانى، فاضل هندى، محمد بن حسن (1416ق)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- ابن‌زهره، حمزة بن على حسینى (1417ق)، غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
- ابن‌منظور، جمال الدین محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع - دارصادر.
- اردبیلى، احمد بن محمد (1403ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- انصاری، محمدعلی (1415ق)، الموسوعة الفقهیة المیسرة، قم، نشر المجمع الفکر الإسلامی، چاپ اول.
- جبعی عاملی، زین‌الدین بن علی (شهید ثانی) (1432ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم: انتشارات شریعت.
- جبعی عاملی، زین‌الدین بن علی (شهید ثانی) (1413ق)، مسالک الافهام الی تنقیح الشرائع، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل بیت علیهم السلام.
- حلّى (علامه)، حسن بن یوسف (1420ق)، تحریرالأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
- حلّى (علامه)، حسن بن یوسف (1414ق)، تذکرة الفقهاء (ط - الحدیثة)، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- حلّى (علامه)، حسن بن یوسف (1413ق)، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- حلّى (فخرالمحققین)، محمد بن حسن بن یوسف (1387ق)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
- حلی(محقق)، نجم‌الدین جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
- حلّى، مقداد بن عبدالله سیورى (1425ق)، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم: انتشارات مرتضوى.
- خوانسارى، احمد بن یوسف(1405ق)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
- خویى، سید ابو القاسم موسوى (1418ق)، موسوعة الإمام الخوئی، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی ره.
- روحانى، سید صادق حسینى (1412ق)، فقه الصادق علیه السلام (للروحانی)، انتشارات دار الکتاب - مدرسه امام صادق علیه السلام.
- سبزوارى، عبد الأعلى (1413ق)، مهذّب الاحکام، قم: مؤسسه المنار - دفتر حضرت آیة الله.
- صدوق، محمّد بن على بن بابویه (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- صیمرى، مفلح بن حسن (حسین) (1420ق)، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار الهادی.
- طوسى، محمد بن حسن (1390ق)، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
- طوسى، محمد بن حسن (1407ق)، تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
- طوسى، محمد بن حسن (1407ق)، الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- طوسى، محمد بن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران: انتشارات المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
- طوسى، محمد بن حسن (1400ق)، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
- عبد‌الرحمان، محمود (بی‌تا)، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، بی‌جا.
- عمیدى، سید عمید الدین بن محمد اعرج حسینى (1416ق)، کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- فاضل هندى، محمد بن حسن (1416ق)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، قم: دار الحدیث للطباعة و النشر.
- گلپایگانی، محمدرضا (بی‌تا)، تقریرات الحدود و التعزیرات، قم: مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع).
- گلپایگانی، محمدرضا (1412ق)، الدر المنضود فی أحکام الحدود، قم: دار‌القرآن الکریم.
- لنکرانى، محمد فاضل موحدى (1380)، تفصیل‌الشریعه-قصاص، قم: مرکز فقه الائمه الاطهار(ع).
- مفید، محمّد بن محمد بن نعمان (1413ق)، المقنعة، قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید - رحمة الله علیه.
- مغنیه، محمدجواد (1421ق)، فقه الإمام الصادق علیه السلام، قم: مؤسسه انصاریان.
- مکارم شیرازى، ناصر (1418ق)، أنوار الفقاهة، قم: انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام.
- مکّی عاملى، شهید اول، محمد بن مکى (1414ق)، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
- مکّی عاملى، شهید اول، محمد بن مکى (1410ق)، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بی‌جا: دار التراث - الدار الإسلامیة.
- منتظری، حسین‌على (1417ق)، نظام الحکم فی الإسلام، قم: نشر سرایى.
- منتظری، حسین‌على (1409ق)، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، قم: نشر تفکر.
- موسوی بجنوردى، محمد بن حسن (1401ق)، قواعد فقهیه، تهران: مؤسسه عروج.
- موسوی خمینی، روح‌الله (1420ق)، تحریر الوسیلة، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
- نجفی، محمدحسن بن باقر (صاحب جواهر) (1362ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
)