نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 قاضی دادگستری، دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی (واحد گرگان)، گرگان، ایران
2 استاد گروه حقوق، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
چکیده
جبران خسارت ناشی از تجاوز جنسی، از حقوق اساسی بزه‌دیدگان در فرایند رسیدگی کیفری تلقی شده و دارای جلوه‌های مختلفی در قوانین می‌باشد که مهرالمثل و ارش‌البکاره از جمله مهم‌ترین جلوه‌های جبران خسارت به شمار می‌رود. بررسی رویۀ قضایی نشان می‌دهد که ادعای تجاوز جنسی از سوی زنان، به‌لحاظ سختگیری در اثبات، اغلب منجر به تبرئۀ متهمان می‌گردد. بنابراین در پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی، امکان مطالبۀ خسارت بزه‌دیدۀ مدعی تجاوز جنسی، پس از تبرئۀ متهم در قانون مجازات اسلامی و رویۀ قضایی، در رابطه با جلوه‌های مختلف جبران خسارت مورد بررسی قرار گرفته است و با آوردن نمونه‌هایی از آراء قضایی، فروض مختلفی که دادگاه‌ها در جبران خسارت ناشی از ادعای تجاوز جنسی داشته‌اند، واکاوی شده است که با بررسی قوانین و رویۀ قضایی مشخص گردید در رویۀ قضایی ایران، استحقاق بزه‌دیده به دریافت خسارت، لزوماً منوط به محکومیت متهم به تجاوز جنسی نیست؛ زیرا در موارد متعدد، دادگاه‌ها با وجود برائت متهم، زن را مستحق مهرالمثل و ارش‌البکاره دانسته‌اند و محاکم، بین رضایتی که در حد قتل مدنظر قانون‌گذار است با رضایتی که بزه‌دیده را مستحق جبران خسارت می‌داند، تمایز قائل شده‌اند. بنابراین این مقاله ضمن بیان مفهوم رضایت واقعی و ظاهری و شاخصه‌های آن از دیدگاه فقهی و حقوقی، موضوع دوگانه‌بودن این مفاهیم را اثبات می‌کند که این امر موجب می‌گردد که نه‌تنها تبرئه از اتهام تجاوز جنسی، به معنای محروم‌شدن بزه‌دیده از خسارت نباشد، بلکه در مواردی که عدم رضایت واقعی احراز شود، زن مستحق دریافت خسارت باشد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Possibility of Compensation of the Rape Victim After Acquittal of Defendant in Iran’s Law
نویسندگان [English]
- Mahmod Espanlou 1
- kiomars kalantarian 2
1 Judge of Justice, PhD Student in Criminal Law and Criminology, Faculty of Humanities, Islamic Azad University (Gorgan Branch), Gorgan, Iran
2 Professor, Department of Law, Faculty of Law and Political Science, Mazandaran University, Babolsar, Iran
چکیده [English]
Compensations for rape is considered to be the fundamental rights of the victims in the criminal justice process and has various legal aspects, like Sprinkle virginity (arsh al-bakāra) and stipulated dower (mahr al-mithl) as two most important examples. Studies on judicial procedure show that rape victims' claim (particularly in women case), due to the strict process in proving the claim, results in acquittal of defendant. Thus, using descriptive-analytical method, in this study we examine the possibility of victim's appeal for compensation after acquittal in Islamic criminal law and judicial procedure in cases that the defendant is acquitted. Also, various assumptions that courts have had in the case of compensation of rape have been examined and analyzed by presenting various courts' verdicts on this issue. By analyzing criminal law and procedure we found that in Iran's criminal justice procedure, the victim's deserve to receive compensation is not necessarily based on the conviction of the defendant, because in many cases in spite of the exculpation of defendants, courts have found the woman deserving the compensation e.g. Sprinkle virginity (arsh al-bakāra) and stipulated dower (mahr al-mithl). The courts have discriminated between the victim's consent on the case of a murder had punishment desired by the legislator and the victim's consent that they recognize the victim deserving the compensation. This paper describes the concept of real consent and pretending to consent and their characteristics from the jurisprudential and legal point of view, and proves the duality of these concepts, that makes it clear that not only acquittal of the rape charge does not mean that the victim deserves no compensation, but also in the cases that unreal consent is confirmed, the woman is entitled to damage.
کلیدواژه‌ها [English]
- Rape claim
- Compensations
- Virginity
- Stipulated dower damage
- Real consent
فارسی
- ابوذری، مهرنوش (1398)، «نگرش فازی در حوزۀ سن مسئولیت کیفری»، مجلۀ حقوقی دادگستری، دورۀ 83، شماره 108.
- اشرفی شاهرودی، مصطفی (16/2/1392)، درس مسائل مستحدثه در موضوع باروری زوجه از منی مرد بدون اجازه زوج، سایت مدرسه فقاهت به آدرس:
http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/ashrafi/mostahdeseh/91/920216/
- اکرمی، روح الله (1395)، «عنصر عنف در زنا از منظر فقه، حقوق جزای ایران و انگلستان»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال سوم، شماره 1.
- امیدی، جلیل و مرتضی جوانمردی صاحب و ژیلا مرادپور (1398)، «نقش علم قاضی در احراز عنف و اکراه در جرائم منافی عفت؛ بررسی‌های نظری و تجربه‌های عملی»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال یازدهم، شماره 20.
- باقری، ابراهیم (1394)، شرح جامع و کاربردی قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 (حدود)، جلد اول، چاپ اول، مرکز تحقیقات فقهی و حقوقی قوه قضائیه نشر قضا.
- بوهلاندر، مایکل (1390)، مبانی حقوق کیفری آلمان، ترجمه عباس اصلی، تهران: انتشارات مجد.
- بیکس، برایان (1393)، فرهنگ نظریه حقوقی، ترجمه محمد راسخ، چاپ دوم، تهران: نشر نی.
- پرسمان فقهی و قضائی (1390)، پاسخ‌های تحقیقی به پرسش‌های کیفری محاکم، جلدهای دوم و پنجم، چاپ اول، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی قضا.
- جوادی آملی، عبدالله (9/12/1394)، درس خارج از فقه موضوع نکاح، سایت مدرسه فقاهت به آدرس:
http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/javadi/feqh/94/941209
- حیدری، فریبرز و حسن شاه ملک پور و عباس سلمان پور (1397)، «تحولات تقنینی جرم زنا در قانون مجازات اسلامی 1392»، پژوهشنامۀ حقوق کیفری، سال نهم، شماره 1.
- خالقی، علی (1393)، نکته‌ها در قانون آیین دادرسی کیفری، چاپ سوم، شهردانش.
- زراعت، عباس (1396)، شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی (مبحث دیات)، جلد چهارم، چاپ اول، تهران: انتشارات جنگل.
- شبیرى زنجانی، سید موسى (1419)، کتاب نکاح (زنجانى)، جلد پنجم، قم: مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز.
- شمس ناتری، محمدابراهیم (بی تا)، بررسی تطبیقی مجازات اعدام، چاپ اول، قم: مرکز انتشارات تبلیغات اسلامی.
- شهیدی، محمدتقی (2/10/1398)، درس خارج فقه مسأله 16 ذیل بحث رضایت تقدیری مبحث اباحه مکان:
http://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/shahidi/feqh/98/981002
- شیخ الاسلامی، عباس و فرهاد شاهیده (1397)، «رویکرد بزه دیده شناسی قانونی نسبت به بزه دیدگی جنسی زنان (با نگاهی به قوانین کیفری و رویۀ قضایی)»، پژوهشنامه حقوق کیفری، سال نهم، شماره 2.
- شیدائیان، مهدی و زینب شیدائیان (1397)، «رویکرد قانون آیین دادرسی کیفری 1392 به جرائم منافی عفت»، مجلۀ حقوقی دادگستری، سال 82، شماره 101.
- عاملی (شهید ثانی)، زین الدین بن على (1385)، شرح لعمه، ترجمه اسدالله لطفی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات مجد.
- فاضل لنکرانی، محمد (بی تا)، جامع‌المسائل، جلد دوم، چاپ یازدهم، قم: انتشارات امیرالعلم.
- قربان نیا، ناصر (1393)، ملاحظاتی درباره قانون مجازات اسلامی 1392، چاپ اول، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
- کلانتری خلیل آباد، عباس و سیده معصومه غیبی (1397)، «رفتارها و گفتارهای زمینه ساز جرائم جنسی از دیدگاه فقه، حقوق و رویۀ قضایی ایران»، فصلنامه علمی پژوهشی زن و جامعه، سال نهم، شماره 3.
- محمودیان اصفهانی، کامران و محمود مالمیر (1392)، «جبران خسارت ازاله بکارت در حقوق کیفری ایران و فقه امامیه»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 83.
- محمودیان اصفهانی، کامران و حسن پوربافرانی و علی یوسف زاده (1395)، «بررسی تطبیقی ازالۀ بکارت در فقه امامیه و حقوق کیفری»، پژوهش‌های فقهی، دوره 12، شماره 1.
- مرعشی، سیدمحمدحسن (1376)، دیدگاههای نو در حقوق کیفری اسلام، تهران: نشر میزان.
- مصدق، محمد (1396)، شرح قانون مجازات اسلامی (حدود) با رویکردی کاربردی، جلد سوم، چاپ دوم، انتشارات جنگل.
- مصطفوی، سیدکاظم (20/12/1390)، درس خارج از فقه شروط عقل تمیّز بصیرت، سایت اینترنتی مدرسه فقاهت:
http://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/mostafavi/feqh/90/901220
- موسوی‌اردبیلی، سیدعبدالکریم (1392)، حقوق و دادرسی کیفری در زمینه فقه، جلد اول، چاپ اول، انتشارات دادنگار.
- موسوی الخمینی، روح الله (1422)، استفتائات، جلد سوم، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- موسوی خویی، ابوالقاسم (1390)، مبانی تکمله المنهاج، ترجمه علیرضا سعید، جلد دوم، چاپ اول، انتشارات خرسندی.
- نوروزی، اکبر و حسن عالی‌پور (1398)، «تجاوز جنسی و تعارض جنسیتی»، پژوهشنامه حقوق کیفری، دانشگاه گیلان، سال دهم، شماره 1.
- نوری همدانی، حسین (9/2/1392)، درس خارج از فقه کتاب البیع موضوع عقد فضولی فی الشرایط المتعاقدین، سایت مدرسه فقاهت:
http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/noori/feqh/91/920209
- واثق، رحیم و سیدفاطمه پرور و بهاره متقی (1394)، «مطالعه اختلال پس از تروما در بین زنان شاکی از تجاوز به عنف»، مجله پزشکی قانونی ایران، دوره 21، شماره 1.
- یوسفی، محمد (1393)، سیاست جنایی اسلام در قبال تجاوز جنسی، پایان نامه دکتری، تهران: دانشگاه تهران.
عربی
- ابن بابویه قمی (شیخ صدوق)، محمد بن علی (1413)، من لایحضره الفقیه، جلد سوم، چاپ چهارم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- اردبیلى، احمد بن محمد (1403)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، جلد چهاردهم، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- حرّ عاملی، محمدبن حسن (1409)، وسایل الشیعه، جلد هفدهم، چاپ اول، قم: موسسه آل البیت.
- حسینی عاملی، سیدجواد (بی تا)، منهاج الکرامه، جلد دهم، چاپ اول، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
- حلّی، ابن ادریس (1411)، السرائر، جلد سوم، چاپ دوم، قم: مدرسه نشر اسلامی.
- حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر (1410)، إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، جلد دوم، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر (1411)، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، جلد اول، تهران: مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
- حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر (1420)، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة (ط - الحدیثة)، جلد پنجم، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
- حلّى، نجم الدین جعفر بن زهدرى (1428)، إیضاح ترددات الشرائع، جلد دوم، چاپ دوم، قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى – ره.
- سبزواری، سیدعبدالاعلی (1413)، مهذّب الاحکام، جلد 29، چاپ چهارم، قم: موسسه المنار.
- شیخ کلینی (1407)، الکافی، جلد پنجم، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- صیمرى، مفلح بن حسن (حسین) (1420)، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، جلد چهارم، چاپ اول، بیروت: دار الهادی.
- عاملى (شهید اول)، محمد بن مکى (1414)، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، جلد چهارم، چاپ اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
- عاملى (شهید اول)، محمد بن مکى (1417)، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، جلد سوم، چاپ دوم، قم:دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- عاملى (شهید ثانى)، زین الدین بن على (1413)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، جلد پانزدهم، چاپ اول، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
- عاملى (شهید ثانى)، زین الدین بن على (1414)، حاشیة الإرشاد، جلد چهارم، چاپ اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
- فاضل لنکرانی، محمد (1418)، تفضیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله-الدیات، چاپ اول، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیه السلام.
- محقق حلّی، (1408)، شرایع الاسلام، جلد چهارم، چاپ دوم، قم: موسسه اسماعیلیان.
- نجفی، محمد حسین (1404)، جواهر الکلام، جلد 43، چاپ هفتم، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
- وحید خراسانی، حسین (1428)، منهاج الصالحین، جلد سوم، چاپ پنجم، قم: مدرسه امام محمد باقر (ع).
انگلیسی
- Clark, H. C. (2011), criminal justice for victim/survivors of sexual assault, univercity of Melbourne.
)