تأملی بر ابعاد حقوقی و سیاستی لوایح قضایی

تنگستانی, محمدقاسم

doi:10.22106/jlj.2020.109429.2767

تأملی بر ابعاد حقوقی و سیاستی لوایح قضایی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

محمدقاسم تنگستانی

استادیار گروه حقوق بین‌الملل، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

10.22106/jlj.2020.109429.2767

چکیده

مهم‌ترین منبع حقوق در کشورهای با نظام حقوق‌نوشته قانون است. فهم چیستی قانون و تمایز آن از مفاهیم مشابه، همچون سیاست، لازمۀ درک نظام حقوقی و قضایی و نقش‌آفرینی مؤثر در ایجاد و اجرای هنجارهای حقوقی است. در فرایند سیاست‌گذاری، از جمله سیاست‌گذاری قضایی، اشخاص با تخصص‌های متعدد و متفاوتی همچون حقوق، قضا، سیاست‌گذاری عمومی، علوم اجتماعی، اقتصاد، زبان‌شناسی حضور دارند. اما در نهایت، ماهیت قانون‌گذاری چیست؟ نقش حقوق در صورت‌بندی قانون کدام است؟ ویژگی خاص لوایح قضایی و نقش قوۀ قضاییه در سیاست‌گذاری قضایی چیست؟ حاکمیت دولت به‌مثابۀ یک امر واحد و تقسیم‌ناپذیر، از طریق قوا و نهادهای حکومتی متعددی اعمال می‌شود. لازمۀ حکمرانی مطلوب، همکاری و تعامل نظام‌مند مجموعۀ نظام حکومتی (از جمله قوۀ قضاییه) در انجام وظایف محوله به‌منظور تحقق اهداف و مأموریت‌های دولت است. قانون (سیاست تقنینی) نیز گرچه توسط قوۀ مقننه تصویب می‌شود، در فرایند وضع آن سایر قوا و نهادهای حکومتی نیز هریک به سهم خود مؤثرند. به‌عبارتی، کارکرد مطلوب قانون مصوب مجلس، منوط به عملکرد صحیح نهادهای ذی‌صلاح قضایی و اجرایی در چرخۀ سیاست‌گذاری است. پرسشی که در ادامه به بررسی آن می‌پردازیم، این است که نقش قوۀ قضاییه در فرایند سیاست‌گذاری در امور قضایی چیست. نوشتار پیش‌رو با روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی سعی در پاسخ‌گویی به پرسش‌های فوق دارد. بر اساس یافته‌های پژوهش حاضر، قانون‌گذاری در درجۀ نخست، یک عمل سیاسی است؛ در فرایند خط‌مشی‌گذاری قضایی، حقوق هم نقش تقویت‌کننده دارد و هم نقش محدودکننده؛ نقش قوۀ قضاییه نیز در مراحل مختلف فرایند مذکور (از شناسایی مشکل تا ارزیابی و ارائۀ راه‌حل اصلاحی) حائز اهمیت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Contemplation on Legal and Political Aspects of Judicial Bills

نویسنده [English]

Mghasem Tanghestani

Associate professor of Private Law, Law Faculty, kharazmi University, Tehran, Iran

چکیده [English]

The Statute is the most important source of Law in countries with civil law system. Understanding the nature of the statute and its differences from similar concepts such as “policy” is a requisite of comprehension for legal and judicial systems and holds an effective role in creation of legal norms and applying them. There are different experts in the field of law like, judicial sciences, public policy making, social sciences, economy, linguistics and etc. all taking role in policy making process, especially judicial policy making. But the question is “What is the nature of legislation?” “What is the role of law in forming the statute?”, “What is the specific nature of a judicial bill” and “What is the role of the judiciary in judicial policy-making”?
The sovereignty of state is applied by different political bodies and powers. Systematic cooperation of governmental bodies (Including the judiciary) in doing their duties is a requisite of good governance. Several state bodies take part in process of ratification of the statute. Desirable function of the statute depends on proper functioning of competent institutions in the policy cycle. The question which will be discussed here is that “What is the role of judiciary in judicial policy making process?”
In this research, by descriptive-analytical method and using library and web resources we will try to answer the mentioned questions. According to the findings of this study primarily, legislation is a political act. In the process of judicial policy making, law has both a reinforcing role and a limiting role; the role of the judiciary is also important in the various stages of that process (from problem identification to evaluation and providing corrective solutions).

کلیدواژه‌ها [English]

Statute
Policy making
Legal affair
Legislation
Political affair

مراجع

فارسی
- آقایی‌طوق، مسلم و همکاران (1389)، مرزهای تقنین و اجرا در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات ریاست جمهوری.
- اشتریان، کیومرث (1376)، «علوم سیاست‌گذاری و دستاوردهای آن برای ایران»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دورۀ 37.
- اشتریان، کیومرث (1386)، سیاست‌گذاری عمومی در ایران، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
- الوانی، سیدمهدی (1379)، تصمیم‌گیری و تعیین خط‌مشی دولتی، چاپ هشتم، تهران: سمت.
- توری، کارلو (1390)، «قانون‌گذاری: امری میان سیاست و حقوق»، در حسن وکیلیان، گفتارهایی در قانون و قانون‌گذاری، چاپ اول، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- توازنی‌زاده، عباس (بی‌تا)، «نگاهی اجمالی به اهمیت و جایگاه نگارش قانون با تأکید بر قانون برنامۀ توسعه»، گزارش کارشناسی دفتر مطالعات حقوقی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شمارۀ مسلسل 8725.
- توسلی‌صباغ، حمید (1387)، روش اجرا و موانع آن در سیاست‌گذاری عمومی، چاپ اول، تهران: معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی.
- جعفری‌تبار، حسن (1388)، فلسفۀ تفسیری حقوق، چاپ اول، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- جمشیدی، علیرضا (1388)، تدوین لوایح در پرتو برنامه‌های توسعۀ قضایی، چاپ اول، تهران: روزنامۀ رسمی جمهوری اسلامی ایران.
- دلونی، پل (1390)، «نقش تهیه‌کنندگان پیش‌نویس قانون در تعیین محتوای قانون»، در حسن وکیلیان، گفتارهایی در قانون و قانون‌گذاری، چاپ اول، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- سینائی، وحید و سمیه زمانی (1390)، «نقش مجالس قانون‌گذاری در فرایند سیاست‌گذاری، به سوی یک الگوی نظری»، فصلنامۀ راهبرد، سال بیستم، شمارۀ 58.
- فلورز، ایمربی (1390)، «در جست‌وجوی فلسفۀ قانون‌گذاری: مشروطه‌خواهی/ قانون‌گرایی»، در حسن وکیلیان، گفتارهایی در قانون و قانون‌گذاری، تهران، چاپ اول، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- قاضی‌شریعت‌پناهی، ابوالفضل (1384)، بایسته‌های حقوق اساسی، چاپ سیزدهم، تهران: نشر میزان.
- قلی‌پور، رحمت‌اله؛ غلام‌پور آهنگر، ابراهیم (1389)، فرایند سیاست‌گذاری عمومی در ایران، چاپ اول، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- کاتوزیان، ناصر (1385)، فلسفۀ حقوق، جلد اول: تعریف و ماهیت حقوق، چاپ چهارم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- ماژرزاک، آن (1392)، پژوهش و سیاست‌گذاری، ترجمه هوشنگ نایبی، چاپ اول، تهران: نشر نی.
- مویل، کوئن جی (1390)، «ارتقای کارآمدی رویه‌های تقنینی در پارلمان»، در وکیلیان، حسن، گفتارهایی در قانون و قانون‌گذاری، چاپ اول، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- نورتون، فیلیپ (1390)، «پارلمان در یک نگاه»، در حسن وکیلیان، گفتارهایی در قانون و قانون‌گذاری، چاپ اول، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- وکیلیان، حسن (1392)، «نگاهی به سازمان و تحولات ساختاری دستگاه قضایی، بررسی موردی نظام‌های آمریکا، انگلستان، فرانسه و آلمان»، گزارش پژوهشی پژوهشکده حقوق عمومی و بین‌الملل پژوهشگاه قوۀ قضائیه، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوۀ قضائیه.
- وحید، مجید (1380)، «درآمدی بر سیاست‌گذاری عمومی»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شمارۀ 52.
انگلیسی
- Chukwuemeka, Emma E.O. (2013), “The Obstacles to Effective Policy Implementation by The Public Bureaucracy in Developing Nations: The Case of Nigeria”, Singaporian Journal Of business Economics, And Management Studies, Vol.1, no.8. Available at:http://www.arabianjbmr.com/pdfs/KD_VOL_2_7/6.pdf
- Hai, Do Phu (2013), Process of Public Policy Formulation in Developing Countries, Faculty of Public Policy, Vietnam. available at:
http://www.icpublicpolicy.org/IMG/pdf/panel_11_s1_hai_phu_do.pdf
- Halligan, John (2008), “Parliamentary Committee Roles in Facilitating Public Policy at The Commonwealth Level”, Australasian Parliamentary Review, Vol. 23(2), 135–56, available at:
http://aspg.org.au/journal/2008spring_23_2/III-2-Halligan.pdf
- Kay, Richard S. (2007), “Judicial Policy-Making and The Peculiar Function of Law”, The University of Queensland Law Journal, available at:
http://works.bepress.com/cgi/viewcontent.cgi?article=1005&context=richard_kay
- Taylor, Matthew M. (2008), “The Judiciary and Public Policy in Brazil”, ados vol.4 no.se Rio de Janeiro. available at:
http://socialsciences.scielo.org/scielo.php?pid=S0011-52582008000100004&script=sci_arttext

Reports
- Burke, Katie, Morris, Kate & McGarrigle, Leona (2012), An Introductory Guide to Implementation, Centre for Effective Services, Available at:
http://www.effectiveservices.org/images/uploads/file/publications/Guide%20to%20implementation%20concepts%20and%20frameworks%20Final%20for%20web%20v2.pdf
- Brynard, Petrus A. (2005), Policy Implementation: Lessons for Service Delivery, School of Public Management and Administration, University of Pretoria. available at:
http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/AAPAM/UNPAN025756.pdf
- Gewirtz, Paul (1976), “the Courts, Congress, and Executive Policy Making: Notes on Three Doctrines”, Yale Law School Legal Scholarship Repository, available at:
http://scholarship.law.duke.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3486&context=lcp
- Makinde, Taiwo (2006), Problems of Policy Implementation in Developing Nations: The Nigerian Experience, Department of Public Administration, Obafemi Awolowo University,Ile-Ife, Nigeria, available at:
http://www.krepublishers.com/02-Journals/JSS/JSS-11-0-000-000-2005-Web/JSS-11-1-001-090-2005-Abst-PDF/JSS-11-1-063-069-2005-229-Makinde-T/JSS-11-1-063-069-2005-229-Makinde-T-Full-Text.pdf
- Maranga, Kennedy M. (2010), Judiciary: Courts and Public Policymaking, Courts & Policy.
- Politics and the Policy Making (2013), “Process, Chapter Outeline, the Policy Making
  Process” Identifying Policy Problems 13. Formulating Policy Proposals 18. available at:
http://www.pearsonhighered.com/assets/hip/us/hip_us_pearsonhighered/samplechapter/0205011616.pdf
- Public Engagement in Policy-Making (2013), House of Commons (Public Administration Select Committee) second Report of Session 2013–14. available at:
http://www.publications.parliament.uk/pa/cm201314/cmselect/cmpubadm/75/75.pdf
- Staroňová, Katarína (2002), Public Policy-Making in Slovakia, Slovak Governance Institute, Available at:
http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/NISPAcee/UNPAN017448.pdf
- “Task and organization of Federal Ministry of Justice and Consumer Protection”. available at:
http://www.bmj.de/SharedDocs/Downloads/EN/information_brochure.pdf
- Tolonen, Hannu (1991), “Rules, Principles and Goals: The Interplay between Law, Morals and Politics”, Scandinavian Studies in Law, pp: 269-293.