نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه حقوق خصوصی و اسلامی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
چکیده
اطراف دعوا گاه عمل خلاف خود را مستند قرار داده و از دادگاه‌ها انتظار صدور رأی به نفع خویش دارند. در فرض پذیرش چنین دعاوی یا دفاعیاتی عدالت محقق نشده و باید دنبال چاره‌ای برای حل این معضل حقوقی بود. در این رابطه اصل رومی «ممنوعیت انتفاع از عمل خلاف قانون خود» در نظام‌های حقوقی و رویۀ دادرسی آن‌ها مورد استناد قرار می‌گیرد که مهم‌ترین مسئله در مورد آن اصل، مفهوم و دامنۀ کاربرد و کارکرد آن است؛ بنابراین مفهوم و گسترۀ این اصل در برخی نظام‌های حقوقی و مخصوصاً نظام حقوقی کامن‌لا مورد تتبع قرار گرفت و برخی از مصادیق آن کنکاش شد. در این مقاله به شیوۀ تحلیلی و توصیفی مشخص گردید در اکثر نظام‌های حقوقی این اصل، یک اصل حقوقی مسلم تلقی می‌شود. این اصل در حقوق خارجه در سه بخش قراردادها، مسئولیت مدنی و تراست مورد استناد قرار می‌گیرد. مفهوم و قواعد اعمال این اصل در حقوق خارجی چندان روشن نیست؛ اما برای اعمال آن مبانی و سیاست‌های حقوقی و روش‌هایی پیشنهاد شده است و مصادیقی چون معاملۀ نامشروع، استرداد رشوه، محرومیت از ارث به‌جهت قتل مورث و مسئولیت مدیران متخلف در قبال شرکت دارد که بعضاً مورد انتقاد قرار گرفته و از آن عدول شده است. این اصل، مبنایی اخلاقی دارد و اقتضای عدالت تلقی می‌شود، با این حال در رویۀ عملی برای احتراز از اعمال مکانیکی آن، اعمال آن به تشخیص قاضی بوده و این کار با موازنۀ اهمیت تخلف و میزان ضرر و با لحاظ قواعدی چون ممنوعیت دارا شدن بلاجهت صورت می‌گیرد. فقه اسلامی و حقوق ایران نیز به‌مانند هر نظام حقوقی کاملی آن را در درون خود دارد. این اصل می‌تواند در رسیدگی به دعاوی نیز مورد توجه قرار گرفته و چون قاعده‌ای شکلی مانع از استناد طرفین به تخلفات خود شده و استماع دعاوی یا دفاعیاتی که مستند آن تخلفات شخص خواهان یا خوانده است را ممنوع سازد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The Ex turpi causa non oritur action, ex dolo malo non oritur action maxim and Illegality defense
نویسندگان [English]
- hasan mohseny 1
- hosein davoodi 2
1 Associate Professor, Department of Private and Islamic Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Private Law, Faculty of Law and Political Science, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]
litigants sometimes refer to own wrongdoing and expect the courts to rule in their favor. If such lawsuits or defenses are accepted, justice will not be done and a solution must be found to solve this legal problem. In this case roman maxim " Ex turpi causa non oritur action, ex dolo malo non oritur action " are cited in legal systems . The most important thing about that is the concept and scope of its application. Therefore, the concept and scope of this maxim was examined in some legal systems, especially common law system, and some instances of it were researched. It became clear that in most legal systems, this principle is considered a certain legal principle. This maxim cited in foreign law in three sections: contracts, civil liability, and trust. The meaning and rules of applying this maxim in foreign law are not very clear; However, legal principles and policies and methods have been proposed to apply it, and there are instances such as illegal transactions, bribe restoration, slayer rule, and the responsibility of the offending managers to company, Which sometimes was criticized and Has been set aside. This maxim have a moral basis and considered as a requirement of justice. However, in practice, in order to avoid its mechanical application, its application is at the discretion of the judge, and this is done with the balance of the importance of the wrong and the amount of damage, and with Considering such rules as prohibition of unjustified enrichment. Islamic jurisprudence and Iranian law like any other legal systems, has it inside. This maxim can also be considered in litigations, and as a procedural rule prevents the parties from invoking their violations and prohibits the hearing of lawsuits or defenses that documented with violations of the plaintiff or defendant
کلیدواژه‌ها [English]
- legal principle
- Citing to own wrong act
- The rule of clean hands
- Toxic tree fruit
- Illegality defense
فارسی
- تولایی، علی و معین فرزانه وشاره (1392)، «مبانی و کاربرد قاعده فقهی «عرق ظالم»»، مجلۀ حقوق اسلامی، سال دهم،شمارۀ 37، تابستان.
- خدابخشی، عبدالله (1393)، اصول اجرای آرای مدنی، چاپ اول، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- شیروی، عبدالحسین (1391)، داوری تجاری بین‌المللی، چاپ اول، تهران: انتشارات سمت.
- محسنی، حسن (1396)، «اصل دسترسی به عدالت و حق دادخواهی دولت»، فصلنامۀ مطالعات حقوق خصوصی، دورۀ 47، شمارۀ 3.
- محسنی، حسن (1398)، «نفع در دادخواهی‌ها: بررسی دکترین حقوقی و رویۀ قضایی ایران و فرانسه»، فصلنامۀ مطالعات حقوقی، دورۀ 11، شمارۀ 1.
- محسنی، حسن (1393)، ادارۀ جریان دادرسی بر پایه همکاری و در چهارچوب اصول دادرسی، چاپ سوم، تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار.
- محسنی، حسن و امیرحسین رضایی‌نژاد (1390)، «حقوق و اخلاق؛ اخلاق و دادرسی: تاملاتی پیرامون اعتبار صدای ضبط شده بدون اخطار»، مجلۀ حقوقی دادگستری، شمارۀ ۷۳.
- محقق داماد، سیدمصطفی و خشایار اسفندیاری‌فر (1398)، «عدالت قضایی و نقش آن در مطالبه خسارت قراردادی»، مجلۀ حقوقی دادگستری، سال 83، شمارۀ 108.
- محمدی، ابوالحسن (1360)، «قتل از موانع ارث است»، مجلۀ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، مقاله 11، دورۀ 22، شمارۀ تابستان.
عربی
- روحانی، محمدصادق (بی‌تا)، فقه الصادق، جلد 19، قم: نشر مولف.
- سیدمیر عبدالفتاح الحسینی (1417ق)، العناوین الفقهیه، جلد دوم، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- شیخ طوسی (1407ق)، تهذیب الأحکام، جلد 6، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
- علامه حلی، حسن بن یوسف (1431ق)، تذکره الفهاء، جلد 18، قم: انتشارات مؤسسه آل بیت لاحیا التراث.
- موسوی بجنوردی، سید محمد (1383)، قواعد فقهیه، جلد 1 و 2، تهران: انتشارات پژوهشکده امام خمینی.
خارجی
- Motulsky, Henri (1964). L'action en justice et le droit subjectif, in: Archives de philosophie du droit; et aussi in: ÉCRITS, Paris, Dalloz, 1974, Tome I: études et notes de procédure civile. Rhode, Deborah L. (2004). Access to Justice, U.S.A. OUP.
- Black, Henry Campbell (1910), a law 'dictionary, m.a, second edition, st. paul, minn. west publishing co.
- Bond, christopher and Gregory, Mitchell (2010), the effect of foreign illegality on english law contracts, butterworths journal of international banking and financial law.
- Bonell, Michael Joachim and Meyer, Olaf (2015), the effects of corruption in international commercial contracts, springer.
- buck stops here, [2011] comp law, fifth junior uk competition practitioners conference at the competition appeal tribunal, london on 3 december 2010
- Cardozo, Benjamin N (1949), the nature of the judicial process, 40-41; kim
- Cohen, nili (2012), the slayer rule, boston university law review, vol. 92:793.
- Dworkin, Ronald (1978), taking rights seriously, harvard university press.
- Gava, john (2011), when dixon nodded: further studies of sir owen dixon’s contracts jurisprudence, sydney law review, vol 33:157; available at:
http://e-lawresources.co.uk/home.php.
- ius commune casebooks – tort lawcass. civ. 1re, 17 november 1993.
- Law Commission Consultation (2001), The Illegality Defence in Tort Law, Paper No 160.
- Law Commission Consultation (2009), The Illegality Defence, Paper No 189.
- Lim, ernest (2010), the illegality defence and company law, the law commission (england and wales), the illegality defence, law com no. 320.
- Lord Sumption (2012), reflexions on the law of illegality, chancery bar.
- Martin, Elizabeth a (2003), a dictionary of law, fifth edition, oxford, university press.
- Morfey, anna and Patton conall (1991), safeway stores ltd v twigger: the
- Scheppele, Lane (1991), facing facts in legal interpretation, in law and the order of culture 47-48.
- Seddon, Nicholas, Geoffrey Chevalier Cheshire, M. P. Ellinghaus (2008), law contract (9th), lexisnexis butterworths.
- Skolrood, ron chair, report on relief under legally defective contracts: the unifo illegal contracts act, british columbia law institute October 2008, 1822 east mall, university of british columbia, vancouver, b.c, canada v6t 1z1, www: http://www.bcli.org.
- The illegality defence in tort (2001), p14, A Consultation Paper, London: The Stationery Office, Consultation Paper No 160, available at:
http://www.lawcom.gov.uk (7/31/2014).
- Worster, William Thomas, the effect of leaked information on, the rules of international law, 1/31/2013 9:53 pm, 449 electronic copy available at: http://ssrn.com/abstract=2012490.
)