نوع مقاله : پژوهشی
نویسنده
پژوهشگر پژوهشگاه قوه قضاییه
چکیده
شیوع ویروس کرونا بحرانی جهانی است که در طول صدسال گذشته بی‌سابقه بوده است. این ویروس برای نخستین بار در ووهان چین و در دسامبر 2019 گزارش گردید و دامنۀ آن به تدریج، کل جهان و از جمله ایران را درنوردید. از جمله آثار این همه‌گیری، سخت‌شدن، عقیم‌شدن و ممتنع‌شدن تعهدات قراردادی است که به‌ترتیب ذیل نهادهای هارشیپ، فراستریشن و قوۀ قاهره بحث می‌شوند. نظام حقوقی ما از میان معاذیر مذکور، تنها واجد موازین صریحِ ناظر بر قوۀ قاهره می‌باشد که آن هم مبتنی بر امتناع تعهد است. با وجود آنکه هنوز دعاوی ناشی از کرونا بدنۀ نظام دادرسی و قضایی را به طور کامل درگیر نکرده است، لکن تجربۀ چندماهۀ کشورها و اظهارنظرهای مراجع رسمیِ قضایی ملی، حاکی از تمایل به پذیرش حداکثری شرایط حاصل از کرونا به عنوان قوۀ قاهره است. کرونا و محدودیت‌های ناشی از آن اصولاً موقتی است؛ هرچند در این میان توجه به نوع تعهد از حیث وحدت یا تعدد مطلوب ضروری خواهد بود؛ بدین توضیح که در موارد وحدت مطلوب، شرایط حاصل از کرونا اصولاً انفساخ قرارداد و رفع تعهد را در پی دارد، برخلاف تعدد مطلوب که مانع موقت، اصولاً باعث تعلیق در بخش ممتنع و ابقای الزام‌آوری در بخش‌های ممکن‌الوفا خواهد بود. قابلیت پیش‌بینیِ ممنوعیت‌های قانونیِ آمرۀ ناشی از کرونا مانند ممنوعیت موقت در فعالیت اصناف یا محدودیت در آمد‌و‌شد و پروازها، چه در سطح ملّی و چه در ابعاد بین‌المللی نیز طیف وسیعی از شرایط حاصل از کرونا را موضوعاً از ذیل مفهوم قوۀ قاهره خارج کرده است. در نهایت، به‌نظر می‌رسد این قاضی است که بایستی ضمن در نظر گرفتن عوامل مختلف، شرایط قوۀ قاهره را احراز نماید و صرِف اعلان وضعیت اضطراری از سوی مراجع ملی و بین‌المللی تأثیری در تحقق آن نخواهد داشت؛ هرچند مداخلۀ قانون‌گذار در تعیین تکلیف تعهداتی که به واسطۀ کرونا، سخت شده‌اند، قضات را از استناد بی‌رویه به قواعد ثانویه نظیر لاضرر و لاحرج، بی‌نیاز می‌گرداند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The feasibility of mapping force major on Corona pandemic, emphasizing on jurisprudence
نویسنده [English]
- Hosein Javaheri mohammadi
Researcher of Judiciary Research Institute, Tehran, Iran
چکیده [English]
The outbreak of the coronavirus was first reported in Wuhan, China in December 2019, and gradually spread to the rest of the world, including Iran. Among the effects of this epidemic are the hardening, frustration, and impossibility of contractual obligations, which are discussed under the Hardship, Frustration, and force majeure, respectively. Of these excuses, our legal system has only accepted the explicit criteria governing the Force Majeure, which is also based on the impossibility of the commitment. the months-long experience of countries and the comments of official national judicial authorities indicate a tendency to accept the maximum of coronavirus conditions as Force Majeure. The corona pandemic and its limitations are temporary in nature. In the meantime, however, it will be necessary to consider the type of commitment in terms of unity or plurality of the desired, with this explanation that in cases of unity of the desired, the conditions resulting from coronavirus will essentially lead to the termination of the contract and the discharge of the obligation, as opposed to the multiplicity of the desired, which temporarily impedes the suspension of the restrained part and the retention of the obligation in the possible parts. Predictability of legal prohibitions due to corona outbreak has discharged a wide spectrum of corona-driven conditions from the title of Force Majeure. Ultimately, it is the judge who must have to state if they meet the conditions of Force Majeure, and the mere declaration of a state of emergency by national and international authorities will have no effect on its realization in single cases. However, the legislature's intervention in determining the legal status of obligations that have become hard-to-perform due to corona pandemic, results in judges not needing to rely heavily on secondary rules such as principle of “la zarar” or “la haraj” principle” of hardship.
کلیدواژه‌ها [English]
- corona-driven conditions
- excuses for non-performance the obligation
- impossibility of the obligation
- Force Majeure
- state prohibitions
فارسی
- اخلاقی، بهروز و فرهاد امام (1393)، اصول قراردادهای تجاری بین‌المللی، تهران: نشر شهر دانش.
- الهیاری، علی و علی غریبه (۱۳۹۸)، «تعسر اجبار و آثار حقوقی آن در تعهدات قراردادی»، فصلنامۀ فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال دوازدهم، شمارۀ یک (زمستان).
- اسلامی پناه، علی (1378)، «تسلیم مال یا پرداخت وجه نشانه مدیونیت است»، مجلۀ دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
- توسلی جهرمی، منوچهر (1385)، «موارد رفع مسئولیت قرارداد در کنوانسیون بیع بین الملل و حقوق تطبیقی»، مجلۀ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شمارۀ 72.
- حکمت نیا، محمود (۱۳۹۹)، «مبانی اخلاقی، فقهی و حقوقی الگوی مواجهه ملی با بیماری های همه گیر با تأکید بر کرونا»، مجلۀ حقوق اسلامی، سال هفدهم، شمارۀ 64 (بهار).
- دارایی، محمدهادی (1394)، «مطالعه تطبیقی معاذیر اجرای قرارداد در حقوق انگلیس، آمریکا و ایران»، مطالعات حقوق تطبیقی، دورۀ 16، شمارۀ 1.
- سیدمرتضی حسینی، راحله (۱۳۹۹)، «بحران کرونا و عدم امکان اجرای معاهدات بین المللی از سوی دولت‌ها»، مجلۀ تحقیقات حقوقی (ویژه نامه حقوق و کرونا)، دورۀ 23 (تابستان).
- شهیدی، مهدی (1389)، آثار قراردادها و تعهدات، حقوق مدنی، ج3، چ4، تهران: انتشارت مجد.
- شهیدی، مهدی (1377)، تشکیل قراردادها و تعهدات، چاپ 1، تهران: نشر حقوق‌دان.
- شهیدی، مهدی (1385)، سقوط تعهدات، چاپ سوم، تهران: مجد.
- صادقی مقدم، محمدحسن (1379)، «مطالعه تطبیقی تغییر اوضاع و احوال بر قرارداد و راه حل حقوق ایران»، مجلۀ حقوقی بین‌المللی، نشریه مرکز امور حقوقی بین المللی معاونت حقوقی و امور مجلس ریاست جمهوری، شمارۀ 25.
- فاضل، محمدصادق و محمد قائمی (۱۳۹۸)، «بررسی قاعده الامتناع بالاختیار لاینافی الاختیار»، مبانی فقهی حقوق اسلامی، سال دوازدهم، شمارۀ پاییز و زمستان.
- قنواتی، جلیل (۱۳۹۹)، «مطالعه تطبیقی تأثیر کرونا ویروس (کووید19) بر تعهدات»، مجلۀ حقوق اسلامی، دورۀ ۱۷، شمارۀ 64 (بهار).
- کاتوزیان، ناصر (1391)، الزام‌های خارج از قرارداد، مسئولیت مدنی، ج1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- کاتوزیان، ناصر (1386)، دورۀ مقدمات حقوق مدنی، اعمال حقوقی (قرارداد ـ ایقاع)، چاپ ۱۲، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- کاتوزیان، ناصر (1389)، قواعد عمومی قراردادها، جلد 3، چاپ 5، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- کاظمی، محمود (1390)، «اقدام به عنوان یکی از منابع مسولیت مدنی در حقوق اسلام»، مجلۀ مطالعات حقوق تطبیقی، دورۀ2، شمارۀ1.
- محقق داماد، سیدمصطفی (1388)، قواعد فقه مدنی (بخش مدنی)، ج2، چ5، تهران: سمت.
- محقق داماد، سیدمصطفی (1383)، قواعد فقه، ج2، تهران: مرکز نشر علوم انسانی.
- محقق داماد، سیدمصطفی و خشایار اسفندیاری‌فر (۱۳۹۸)، «عدالت قضایی و نقش آن در مطالبه خسارت قراردادی»، مجلۀ حقوقی دادگستری، شمارۀ 108 (زمستان).
- محمدی، ابوالحسن (1393)، قواعد فقه، چاپ 13، تهران: نشر میزان.
- منصور عدل(عدل السلطنه) (1389)، حقوق مدنی، چاپ اول، تهران: انتشارات خرسندی.
- نیازآبادی، مهدی و نرگس انصاری (۱۳۹۹)، «تحلیل وضعیت ناشی از ویروس کرونا ذیل معاذیر موجه عدم اجرای تعهدات قراردادی»، مجلۀ تحقیقات حقوقی (ویژه نامه حقوق و کرونا)، دورۀ23، شمارۀ تابستان.
عربی
- بجنوردی، سیدمحمدحسن (1389)، القواعدالفقهیه، ج1، تهران: دلیل ما.
- مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۸۲)، القواعد الفقهیه، ج1، قم: مطبعه حکمت.
انگلیسی
- Andrew Burrows (2016), A Restatement of The English law of Contract, Oxfotd University Press.
- Andrews, Nail, (2011), Contract Law, London, Cambridge University Press.
- Chih-Cheng Lai et al (2020), “Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2) and coronavirus disease-2019 (COVID-19): The epidemic and the challenges”, International Journal of Antimicrobial Agents, February.
- Lai CC, Shih TP, Ko WC, et al. (2020), Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 (SARS-Cov-2) And Corona Virus Disease-2019 (COVID-19): The Epidemic and The Challenges. Int J Antimicrob Agents (In press).
- Rimke, Joern, (2000), Force Majeure and Hardship: Application in International Trade Practice with Specific Regard to the CISG and UNIDROIT Principle of International Commercial Contracts, Kluwer.
- Smythe, Donald J. (2005), “Bounded Rationality, the Doctrine of Impracticability, and the Governance of Relational Contracts”. Southern California Interdisciplinary Law Journal, Vol. 13, No. 2.
- Gide Loyrette Nouel, (17 February 2020), “The Impact of The New Coronavirus (Covid-19) on Contractual Obligations: Force Majeure Or Hardship?”, Newsletter.
- Federica and Freya Jephcott, (17MARCH 2020) COVID-19 and Defenses in the Law of State Responsibility: Part I.
)