نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 استاد گروه حقوق خصوصی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
2 قاضی دادگستری، دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی (واحد تهران شمال)، تهران، ایران
چکیده
جریمۀ مدنی با تصویب مادۀ 729 قانون آیین دادرسی مدنی 1318 وارد سیستم حقوق ایران گردید که خود اقتباسی از نهاد حقوقی «اَسترنت» در نظام حقوقی فرانسه می‌باشد. با تغییرات حاصل در قانون آیین دادرسی در سال 1379 و عدم ذکر ماده‌ای معادل مادۀ 729 برخی اعتقاد بر حذف این نهاد از نظام حقوقی ایران داشته و برخی معتقد بوده با توجه به تبصرۀ مادۀ 47 قانون اجرای احکام نهاد مذکور همچنان در نظام حقوقی ایران وجود دارد. صرف‌نظر از اختلاف مذکور، در سال‌های اخیر قانون‌گذار در برخی از قوانین همچون تبصرۀ 1 الحاقی به مادۀ 10 مکرر قانون تملک آپارتمان‌ها و مادۀ 21 قانون نحوۀ اجرای محکومیت‌های مالی، نهاد جریمه‌ای را پیش‌بینی نموده که مشابه نهاد جریمۀ مدنی مذکور می‌باشد؛ لذا احتیاج است با بررسی دقیق در حقوق اسلامی و نظام حقوقی ایران به صورت کلی مشخص شود نهاد جریمۀ مدنی مخالف قوانین شرعی بوده یا موافق آن و دارای چه ماهیتی می‌باشد؟ در حد یک نظریه عمومی قابل شناسایی می‌باشد؟ این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی و با ابزار کتابخانه‌ای در صدد برسی این سؤال‌ها بوده و از داده‌های موجود مشخص شده جریمۀ مدنی موافق قوانین شرعی و دارای ماهیتی تعزیری بوده و در حد یک نظریۀ عمومی قابل شناسایی می‌باشد. این نهاد مشابهت زیادی با نهاد خسارت تنبیهی حقوق انگلیس دارد و از آن نهاد پیشرفته‌تر می‌باشد. در صورت استفاده از این نهاد در زمان قانون‌گذاری کمک شایانی در تحکیم امور مدنی به عمل می‌آید.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
General theory of civil penalty in Islamic jurisprudence and Iranian law (Taazirat non-criminal)
نویسندگان [English]
- Seyyed Mostafa Mohaghegh Damad 1
- hani hajian 2
1 Professor, Department of Private Law, Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
2 Judge of Justice, PhD Student in Private Law, Faculty of Humanities, Islamic Azad University (North Tehran Branch), Tehran, Iran
چکیده [English]
By passing Article 729 of Civil Procedure Code of 1318, term of “Civil Penalty” was entered in Iranian legal system which of course it is an adaptation from "Astrant" –a legal entity -in French legal system. By passing Civil Procedure Code of 1379 and because of its changes and modifications that was without an article like Ex 729, some believed in Legally abrogation of such a legal entity from the Iranian legal system while the others think according to the note of Article 47 of the Law on Enforcement of Judgments, this entity still exists in our law. Notwithstanding about mentioned dispute, recently the legislature in some rules such as Note 1 to the repeated article 10 of The Rule of Ownership of Apartments and article 21 of The Rule of Execution of Financial Sentences has set kind of fine that is similar to “civil penalty”. Thus, here we intend generally to study Islamic and Iranian legal systems to determine; whether the entity of “civil penalty” is against Sharia law or not and what it is its nature? Or could we identify it as a general theory? Method which used in this research, was a descriptive-analytical typical (by using libraries facilities, to investigate the answer of these questions) and outcome shows: “civil penalty” is compatible with sharia and sort of punishment that we call it “Taazirat” and we could identify it as a general theory and by the way it is similar to “punitive damages” in English law and also more functional than that entity. So if we pass it as a rule in our legislation, it can help lots of issues of civil law.
کلیدواژه‌ها [English]
- Civil Penalty
- Financial sentenc
- Non sentenc punishment
- punichmant “Taazirat”
- Compensation
- Punitive damages
فارسی
- امامی، سیدحسن (1388)، حقوق مدنی، جلد دوم، تهران: انتشارات اسلامیة.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1389)، وسیط در ترمینولوژی حقوق، چاپ سوم، تهران: انتشارات گنج دانش.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1370)، حقوق مدنی رهن و صلح، چاپ دوم، تهران: انتشارات گنج دانش.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378)، اساس در قوانین مدنی-المُدوَّ‌نه، چاپ اول، تهران: انتشارات گنج دانش.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378)، حقوق مدنی عقد کفالت، چاپ سوم، تهران: انتشارات گنج دانش.
- حاجیان، هانی، میثم اکبری دهنو و جواد سرخوش (1399)، «علت تعارض آرای شورای نگهبان در مسئله خسارت تأخیر تأدیه»، فصلنامۀ دانش حقوق عمومی، شمارۀ 27، سال نهم، بهار 1399.
- حسین‌آبادی، امیر (1395)، «اعتبار قانونی تبصره ماده 47 قانون اجرای احکام مدنی»، مجلۀ کانون وکلای دادگستری، سال شصت و هشتم (زمستان).
- خمینى، سیدروح‌اللّه موسوى (1425ه.ق)، ترجمه تحریر الوسیلة، چاپ21، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
- سوادکوهی، سام (1381)، «تعزیر مدنی، شیوه تکمیلی جبران خسارت»، ماهنامه دادرسی، شمارۀ 35، سال ششم.
- شیرازى، ناصر مکارم (1425ق)، تعزیر و گستره آن، قم: انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام.
- صفایی، سیدحسین (1395)، «معامله به قصد فرار از دین در حقوق اسلامی و تحول آن در قوانین موضوعه»، مجوعه مقالات بزرگداشت دکتر سیدمصطفی محقق داماد، تهران: انتشارات فرهنگستان علوم.
- قاسمی حامد، عباس، علی خسروی فارسانی و فهیمه آقابابایی (1392)، «خسارت تنبیهی در حقوق ایران»، مجلۀ حقوقی دادگستری، دورۀ 77، شمارۀ 81، بهار.
- علیزاده،امیرحسین (۱398)، «تحلیل و نقد ماهیت حبس، اعسار و آیین حاکم بر آن‌ها با نگرشی بر قانون نحوۀ اجرای محکومیت‌های مالی»، مجلۀ حقوقی دادگستری، دورۀ 83، شمارۀ ۱۰8.
- کاتوزیان، ناصر (1382)، حقوق مدنی خانواده نکاح و طلاق، جلد اول، چاپ ششم، تهران: انشارات شرکت سهامی انتشار.
- کاتوزیان، ناصر (1389)، عقود معین، جلد چهارم، چاپ ششم، تهران: انشارات شرکت سهامی انتشار.
- کاتوزیان، ناصر (1390)، قواعد عمومی قراردادها، جلد چهارم، چاپ ششم، تهران: انشارات شرکت سهامی انتشار.
- محقق داماد، سیدمصطفی (1406ق)، قواعد فقه، چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات مرکز نشر علوم اسلامى.
- موسویان، سیدعباس و فرشته ملاکریمی (1395)، «تعزیز مالی و جریمه دولتی برای مطالبات غیرجاری در بانکداری اسلامی»، فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، سال شانزدهم، شمارۀ64.
عربی
- اردبیلى، سیدعبدالکریم موسوى (1427ه.ق)، فقه الحدود و التعزیرات، چاپ دوم، قم: انتشارات مؤسسة النشر لجامعة المفید رحمه الله.
- اصفهانى، حسین بن محمد راغب (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، لبنان: انتشارات دار العلم-الدار الشامیة
- اصفهانى، مجلسى‌اول، محمد باقر بن محمد تقى (بی‌تا)، حدود و قصاص و دیات، تهران: مؤسسه نشر آثار اسلامى.
- بروجردی عبده، محمد (1380)، حقوق مدنی، چاپ اول، تهران: انتشارات گنج دانش.
- بهبهانى، محمدباقربن‌محمداکمل (1310ق)، رساله عملیه متاجر وحید بهبهانى (با تعلیقات میرزاى شیرازى)، چاپ اول، تهران: نشر حاج شیخ رضا تاجر تهرانى.
- جزرى، ابن اثیر، مبارک بن محمد (بی‌تا)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، چاپ اول، قم: انتشارات مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان.
- جوهرى، اسماعیل بن حماد (1410ق)، الصحاح-تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: انتشارات دار العلم للملایین.
- حائرى، سیدعلى‌بن‌محمدطباطبایى (1418ق)، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، قم: انتشارات مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- حائرى، سیدمحمدمجاهد طباطبایى (بی‌تا)، کتاب المناهل، قم: نشرمؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- حلبى، ابن زهره، حمزة بن على حسینى (1417ق) ،غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، قم: انتشارات مؤسسه امام صادق علیه السلام.
- حلبى، ابو الصلاح، تقى الدین بن نجم الدین (1403ق)، الکافی فی الفقه، اصفهان: کتابخانه عمومى امام امیر المؤمنین علیه السلام.
- حلّى، ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- حلّی، محقق، نجم الدین،جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: انتشارات مؤسسه اسماعیلیان.
- حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (1420ق)، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، قم: انتشارات مؤسسه امام صادق علیه السلام.
- حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (1414ق)، تذکرة الفقهاء، قم: انتشارات مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- شعرانى، ابو الحسن (1419ق)، ترجمه و شرح تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، چاپ پنجم، تهران: انتشارات منشورات إسلامیة.
- صاحب بن عباد، کافى الکفاة، اسماعیل بن عباد (1414ق)، المحیط فی اللغة، بیروت: عالم‌الکتاب.
- ﺻافی ﮔﻠﭙﺎﻳﮕﺎنی، ﻟﻄﻒالله (بیﺗﺎ)، اﻟﺘﻌﺰﻳﺮ: اﺣﻜﺎﻣﻪ و حدوده،(بی‌جا)
- طریحى، فخر الدین (1416ق)، مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران: انتشارات مرتضوى.
- طوسى، ابوجعفر، محمدبنحسن (1407ق)، تهذیب الأحکام، چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
- طوسى، ابوجعفر، محمدبنحسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران: انتشارات المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
- عاملى، شهید اول، محمد بن مکى (بی‌تا)، القواعد و الفوائد، قم: انتشارات مفید.
- عاملى شهید ثانى، زین الدین بن على (1410ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: انتشارات داورى.
- عاملى شهید ثانى، زین الدین بن على (1413ق)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم: انتشارات مؤسسة المعارف الإسلامیة.
- عاملى، سید جواد بن محمد حسینى (بی‌تا)، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، جلد5، چاپ اول، بیروت: انتشارات دارإحیاء التراث العربی.
- عاملى، کرکى، محقق ثانى، على‌بن‌حسین (1414ق)، جامع المقاصد‌فی‌شرح القواعد، چاپ دوم، قم: انتشارات مؤسسه آل البیت علیهم السلام،
- عاملى، حرّ، محمد بن حسن (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، چاپ اول، قم: انتشارات مؤسسه آل البیت علیهم السلام
- فیومى، احمد بن محمد مقرى (بی‌تا)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: انتشارات منشورات دار الرضی.
- کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: انتشارات دار الکتب الإسلامیة.
- مراغى، سیدمیرعبدالفتاح بن على‌حسینى (1417ق)، العناوین الفقهیة، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- منتظرى نجف آبادی، حسینعلی (1409ق)، مبانى فقهى حکومت اسلامى، مترجم: محمود صلواتى و ابوالفضل‌شکورى، قم: انتشارات مؤسسه کیهان.
- ﻣﻮﺳﻮی گلپایگانی، سیدﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ (1409ق)، مجمع اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ، ﺟﻠﺪ ﺳﻮم، ﭼﺎپ دوم، قم: انتشارات داراﻟﻘﺮآن اﻟﻜﺮﻳﻢ.
- نجفى، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چاپ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
)