نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیأت علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشجوی دوره‌ی دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

حقوق‌کیفری در سیر تحولاتی که داشته است، از مرحله جرم‌مداری، به مرحله مجرم‌مداری و سپس، بزه‌دیده‌مداری در‌ حرکت بوده است. در مرحله مجرم‌مداری، به حمایت از حقوق متهمان در پرتو موازین دادرسی عادلانه و منصفانه تمرکز داشته و پس از تضمین نسبیِ این حقوق، وارد مرحله بزه‌دیده‌مداری گردیده است. نظام حقوق‌کیفری‌ایران نیز، کم و بیش، این سیر تحولات را به خود دیده است، لیکن در این نظام حقوقی، قبل از اینکه حقوق متهمان و به طور دقیق‌تر، مظنونان، متهمان و محکومان بی‌گناه به نحو مطلوب تضمین گردد، به صورت همزمان حقوق بزه‌دیدگان مورد توجّه قرار گرفته است. نوشتار پیش‌رو، با در نظر گرفتن این مسئله و با توجّه به ضعف رویّه قضایی ایران در به‌اجراگذاری مفاد اصل171 قانون اساسی و ماده 58 ق.م.ا سابق مصوّب 1370، به بررسی این مهم پرداخته است و فرایند عملی خسارت‌زدایی از «شهروندان ناکرده بزه، ولی مظنون و متهم» و آثار مترتّب بر آن را در نظام دادرسی کیفری حال و آینده(وفق قانون آیین دادرسی کیفری مصوّب 1392 و قانون مجازات اسلامی مصوّب 1392) مورد بررسی و تحلیل انتقادی قرار می‌دهد. تغییرات تقنینیِ شکلی و ماهوی در سال 1392، ناهماهنگی‌هایی را در ارتباط با فرایند جبران خسارت از بزه‌دیدگانِ قضایی موجب گردیده، به‌گونه‌ای که باید مفاد ماده‌ی 30 قانون نظارت بر رفتار قضات مصوّب 1390 را نسخ شده دانست

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Compensation of Innocent Suspended, Accused and Convicted; Legal Position, Practical Process

نویسندگان [English]

  • bagher shamlo 1
  • majid moradi 2

چکیده [English]

There are some approaches in Criminal law changes. The first is offense-oriented, and then offender-oriented and finally victim-oriented. Offender-oriented has concentrated on protection of accused's rights in the sight of fair trial and after securing these rights relatively has trended to victim-oriented approach. Iran criminal law system has also affected by these approaches, but it considers victim's right before securing innocent suspended, accused and convicted's rights properly. According to the weakness of Iran Jurisprudence in enforcing content of article 171 of Iran Constitutional Law and article 58 of Islamic Penal Code of Iran, 1370, this study considers and criticizes the practical process of compensation of innocence suspended and accused and its effects in present and future criminal procedure system (Criminal Procedure Act, 1392 and The Islamic Penal Code of Iran, 1392). Changes in substantive and procedural law in 1392 cause to some inconsistencies in the process of compensation of judicial victims which seems that article 30 of The Supervision on Judges' Manner has abolished.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Innocent Suspended
  • Innocent Accused
  • Innocent Convicted
  • Compensation
  • Fair Trial
  • Material and Immaterial Losses
  • Mistake of Justice
الف ـ فارسی
ـ اصغری‌آقمشهدی، فخرالدین؛ قربانی دیسفانی، جواد، «مسئولیّت مدنی قاضی در حقوق ایران»،پژوهشنامه حقوق و علوم سیاسی، سال دوّم، شماره هفتم، زمستان 1386.
ـ آخوندی، محمود، آیین دادرسی‌کیفری، 6 جلد، جلد 6، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،سازمان چاپ و انتشارات، چاپ اول، سال 1387.
ـ آزمایش، سیدعلی، «تقریرات درس حقوق کیفری عمومی»، دوره کارشناسی‌ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی، سال تحصیلی 89ـ 1388.
ـ آشوری، محمد، «حق متهم بی‌گناه به جبران خسارت ناشی از بازداشت موقت»، عدالت کیفری ـ مجموعه مقالات، تهران،گنج دانش، چاپ اول، 1376.
ـ آشوری، محمد، آیین دادرسی‌کیفری، 2 جلد، جلد دوم، تهران، انتشارات سمت، چاپ دوم،1383.
ـ بابایی، ایرج، «نقد اصل قابلیت جبران کلیّه خسارات در حقوق مسئولیّت مدنی ایران»، مجله پژوهش حقوق و سیاست، سال هفتم، بهار، تابستان، پاییز، شماره‌ی 15 و 16، زمستان 1384.
ـ جعفری لنگرودی، محمد‌جعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش، چاپ چهارم، 1368.
ـ حسینی، سید محمد؛ متولی‌زاده‌ی نائینی، نفیسه، بررسی نظریه‌ی برچسب‌زنی با نگاه به منابع اسلامی، فصلنامه‌ی حقوق، دوره‌ی 42، شماره 4، زمستان 1391.
ـ رایجیان اصلی، مهرداد، بزه‌دیده‌شناسی حمایتی، تهران، نشر دادگستر، چاپ اول، 1384.
ـ سند چشم انداز قوه قضائیه در ایران در افق 1404 شمسی، معاونت حقوقی و توسعه قضایی.
ـ شاملو، باقر؛ مرادی، مجید، بیمه مسئولیّت مدنی مقامات قضایی به مثابه یکی از تضمینات دادرسی عادلانه، مجله حقوقی دادگستری، سال 76، شماره 77، بهار 1391.
ـ شاملو، باقر؛ مرادی، مجید، تحدید تضمینات دادرسی عادلانه در پرتو امنیت‌گرایی در جرم پولشویی، مجله‌ی حقوقی دادگستری، سال هفتاد و هفتم، شماره‌ی 81، بهار 1392.
ـ طهماسبی، جواد، فرایند نظارت انتظامی بر رفتار قضات، مجله حقوقی دادگستری، سال 75، شماره 76، زمستان 1390.
ـ عباسلو، بختیار،«مسئولیّت مدنی پلیس»،فصلنامه دانشکده حقوق ـ تحقیقات حقوقی آزاد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، پیش شماره دوم، پاییز و زمستان 1386.
ـ مرادی، مجید، «خسارت‌زدایی از متهمان و محکومان بی‌گناه در حقوق ایران واسناد بین‌المللی»، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی، سال  تحصیلی 1389.
ـ مرادی، مجید، درج حکم برائت متهمان و محکومان بی‌گناه در جراید، نشریه‌ی تعالی حقوق،سال سوم، شماره‌ی 11، خرداد و تیر 1390.
ـ مرادی، مجید، شاملو، باقر، «کلینیک ترمیم آسیب‌های روحی ـ روانی و عاطفی متهمان و محکومان بی‌گناه: «ضرورتی در تأمین امنیّت قضایی» ، مجله‌ی تعالی حقوق، نوبت چاپ.
ـ مرغوب، مهدیه، «بررسی اشتباه‌قضایی‌در ‌دادرسی‌کیفری در حقوق ایران و انگلستان»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، سال تحصیلی 1386.
ـ معین، محمد، فرهنگ فارسی،6 جلد، جلد دوّم، تهران، انتشارات آدنا، چاپ دوم، 1384.
ـ مؤذن زادگان، حسنعلی، «حمایت دادرسی منصفانه از حق حیات اشخاص با تأکید بر کودکان و نوجوانان»، چکیده مقاله های نخستین همایش ملّی حقّ حیات با تأکید بر حق حیات کودک، دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، آذر 1388.
ـ میرسعیدی، سید منصور، تقریرات درس حقوق کیفری عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی، سال تحصیلی 1388.
ـ یوسفیان شوره‌‌دلی، بهنام؛ رسولی آستانی، لیلا، «نگرش تطبیقی به جبران خسارت وارد شده بر محکوم‌ بی‌گناه؛ از نظر تا واقعیت»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 82، تابستان 1392.
ب ـ انگلیسی
ـ JAIN, TARUN,Let hundred guilty be acquitted but one should not be convicted : Tracing the origin and the implications of the maxim,For details,2002, visit http://ssrn.com/author=660701.
ــStanley Z. Fisher ,” Convictions of Innocent Persons in Massachusetts: An Overview”, Boston University School of Law, Public Interest Law Journal, Vol., 2002-03.
- Benjamin N. Cardozo School of Law, Veshiva University: Making up for lost time: what the wrongfully convicted endure and how to provide fair compensation, an Innocence Project Report, 2009. Available at: www.innocence project. org 
-Roach, Kent: Wrongful Conviction in Cannada, (2011). University of Cincinnati Law Rev, forthcoming. Available at SSRN:http://ssrn.com/abstract=1887889