نگرش تطبیقی به جبران خسارات واردشده بر محکومان بی‌گناه؛ از نظر تا واقعیت

یوسفیان شوره دلی, بهنام; رسولی آستانی, لیلا

doi:10.22106/jlj.2013.10833

نگرش تطبیقی به جبران خسارات واردشده بر محکومان بی‌گناه؛ از نظر تا واقعیت

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی دامغان

10.22106/jlj.2013.10833

چکیده

نظام‌های عدالت کیفری، در موارد بسیاری، به رغم همۀ تمهیدات و تضمینات موجود، عملاً اشخاص بی‌گناه را مجازات می‌کنند. مقالۀ حاضر،جبران ضرر و زیان وارد شده بر کسانی را بررسی می‌کند که دستگاه قضایی، با رأی نهایی خود، اشتباهاً آن‌ها را مجرم قلمداد کرده، ولی متعاقباً در نتیجۀ استفاده از نهاد‌هایی نظیر اعادۀ دادرسی، با اذعان به خطای خود، بی‌گناهی ایشان را اعلام می‌دارد. این پژوهش، پس از مطالعۀ تطبیقی در اسناد بین‌المللی و حقوق چند کشور خارجی، با بررسی قواعد مربوط در نظام حقوقی ایران، به این نتیجه می‌رسد که برخلاف تعالیم شرعی و در مغایرت با مقررات قانون اساسی و تعهدات بین‌المللی کشور، در قوانین عادی کنونی ما، نا‌رسایی‌های عمده‌ای وجود دارد که موجب می‌شود افراد بی‌گناهی که قربانی اشتباه قضایی شده‌اند؛ به راحتی نتوانند برای جبران شدن خسارات مادی و معنوی خود به دولت رجوع نموده و غرامت دریافت دارند. برای رفع این مشکلات، بهتر است صرف نظر از تقصیر یا عدم تقصیر مقامات یا اشخاص ثالث در بروز اشتباه قضایی، با جبران فوری زیان‌های وارد از خزانۀ عمومی، مسئولیت دولت در جبران خسارات زیان‌دیدگان به رسمیت شناخته شده و در عوض، اختیار مراجعه به افراد یا مقامات مقصر، پس از جبران خسارت، به دولت محول گردد. این امر با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هیچ منافاتی ندارد؛ زیرا ضامن بودن قاضی مقصر که در اصل یکصد و هفتاد و یکم ذکر شده است، الزاماً به معنای رجوع مستقیم زیان‌دیده به قاضی نیست و می‌تواند به معنای مسئولیت مقصر در برابر دولت (قائم‌مقام قانونی ذی‌نفع) نیز باشد. در همین جهت لازم است برای تسهیل و تسریع در روند رسیدگی و احقاق حق از محکومان بی‌گناه، تدابیر مناسبی اندیشیده شود و اصلاح مادۀ 30 قانون نظارت بر رفتار قضات، مصوب 1390، در دستور کار مقنن قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Compensating The Damages Caused By Wrongful Convictions In a Comparative Prospective; Not Only in Theory But Also In Practice

نویسندگان [English]

Behnam Youssefian Shorehdeli
Layla Rasooli Astani

چکیده [English]

Notwithstanding all the existing safeguards and preventive measures, in many cases, criminal justice systems do in fact punish the innocent. The Article deals with the issue of compensating those who, while having been wrongly found guilty by a final judgment of the judiciary, are nevertheless subsequently exonerated as innocent people and found to be victims of a miscarriage of justice. After considering the relevant provisions in international instruments as well as a number of foreign legal systems, the Article examines the existing provisions in the Iranian legal system. We find that, despite clear guidance in the Islamic jurisprudence and in violation of the Iranian Constitution and Iran’s international obligations, there are major shortcomings in current legislation, impeding the actual process of examination of claims and of paying due compensation to the victims of wrongful conviction by the State. In order to overcome the said problems, we propose that the responsibility of the State be recognized for all the damages suffered by the victims, and that the concerned compensation be promptly made from the public treasury, whether or not any public official or third party may be liable for causing the wrongful conviction. After paying the damages, the State will have of course the option to bring a claim against any faulty person or official. Our proposal does not violate any provision of the Constitution, since the provision contained in Principle 171 of the Constitution according to which faulty judges are to be held liable, does not necessarily mean that the victim has to bring a claim against the concerned judge, but instead, can also be interpreted to include the liability of the judge to the State. Moreover, we propose that in order to facilitate and accelerate the procedure for just compensation of the wrongfully convicted, further appropriate measures be taken, which shall include revision of Article 30 of the Act of Supervision of Judges’ Behavior (2011).

کلیدواژه‌ها [English]

miscarriage of justice
State liability
wrongful conviction
Compensation
post-conviction review

مراجع

الف) منابع فارسی

- آشوری، محمد، «لزوم جبران خسارات زندانیان بیگناه»، عدالت کیفری (مجموعه مقالات)، تهران: انتشارات گنجدانش، چاپ اول،1376.

- استفانی، گاستون، لواسور،ژرژ، بلوک، برنار، آیین دادرسی کیفری، جلد 2، ترجمۀ حسن دادبان، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، چاپ اول، 1377.

- ایرانی ارباطی، بابک، مجموعه نظرهای مشورتی جزایی، جلد 2، تهران: انتشارات مجد، چاپ اول، 1387.

- زراعت، عباس، «اعادۀ دادرسی در امور کیفری»، فصل نامۀ مدرس علوم انسانی، شماره 54، زمستان 1386، ص 105 به بعد.

- غمامی، مجید، مسئولیت مدنی دولت نسبت به اعمال کارکنان خود، تهران: نشر دادگستر، چاپ اول، 1376.

- قاسمزاده، سید مرتضی، مبانی مسئولیت مدنی، تهران: انتشارات دادگستر، چاپ اول، 1378.

- کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، الزامهای خارج از قرارداد (ضمان قهری)، جلد 1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1378.

- نجفی، شیخ محمدحسن، جواهر الکلام، ترجمۀ اکبر نایبزاده، جلد 2، تهران: انتشارات خرسندی، چاپ اول، 1390.

- نجفی اسفاد، مرتضی و محسنی، فرید، حقوق اساسی، انتشارات بین‌المللی الهدا، چاپ اول، 1379.

- هاشمی، سید محمد، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، جلد 2، تهران: انتشارات میزان، چاپ بیست و دوم، 1389.

- ابن حرّ العاملی، شیخ محمد؛ وسائل الشیعة، جلد 19، تهران: انتشارات اسلامیه، چاپ هفتم، 1376.

- نجفی، شیخ محمدحسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد 40، تهران: انتشارات دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، 1374.

ب: منابع انگلیسی

- AIDWYC- the Association in Defence of the Wrongly Convicted, Cases: Overview. Available at: http://www.aidwyc.org/AIDWYC_Cases.html. Last visited 6 April 2012.

- Benjamin N. Cardozo School of Law, Veshiva University: “Making up for lost time: what the wrongfully convicted endure and how to provide fair compensation”, an Innocence Project Report, Available at: www.innocenceproject.org, 2009.

- Costa, Jason: “Alone in the world: the United States’ failure to observe the international human right to compensation for wrongful conviction”, Emory International Law Rev, vol. 19, Issue 3, pp. 1615-1652, 2005.

- Council of Europe- Steering Committee for Human Rights: Explanatory Report to Protocol No. 7 to the Convention on Human Rights and Fondamental Freedoms, (ETS No. 117, Opened for signature on 22), Available at:

http://conventions.coe.int/Treaty/en/Reports/Html/117.htm (Last visited 5 April 2012), 1984.

- Gross, Samuel R.: “Convicting the innocent”, Annual Rev of Law and Social Science, vol. 4, pp. 173-192, 2008.

- Huff, C. Ronald & Killias, Martin, eds, “Wrongful Convictions: international prospectives on miscarriages of justice, Philadelphia, PA: Temple University Press, ISBN 9781592136452, 2008.

- Human Rights Committee: General Comment No. 32, “Article 14: Right to Equality Before Courts and Tribunals and to a Fair Trial”, 90^th session, Geneva, 9-27 July 2007, CCPR/C/GC/32, 2007.

- Innocence Project: Facts on post-conviction DNA exonerations.Available at:

www.innocenceproject.org/Content/Facts_on_PostConviction_DNA_Exonerations.php. Last visited 6 April 2012.

- Kaplan, Adam I.: “The case for comparative fault in compensating the wrongfully convicted”, UCLA Law Rev, vol. 56, pp. 227-269, 2008.

- Layne, Daniel: “Compensation for miscarriages of justice”, LLB Dissertation, Nottingham Law School, Nottingham Trent University, UK. Available at Internet J of Criminology, Undergraduate and Masters Criminology Dissertations: http://internetjournalofcriminology.com/ ijcundergrad.html, 2010.

- Code de procédure pénale. Legifrance – Le service public de l’acces au droit < http://www.legifrance.gouv.fr >

- Penzell, abigail: “Apology in the context of wrongful convictions: why the system should say it’s sorry”, Cardozo J. of Conflict Resolution, vol. 9, pp. 145-162, 2007.

- Ravenell, Teressa E.: “Cause and conviction: the role of causation in Section 1983 wrongful conviction claims”, Temple Law Rev, 2009.

- Roach, Kent: “Wrongful convictions in Canada”, University of Cincinnati Law Rev., forthcoming. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1887889, 2011.

- Thomas, George C.: “Two windows into innocence” Ohio State J of Criminal Law, vol. 7, pp. 575-601, 2010.

- United Nations- Treaty Collection on the Internet (UNTC): Status of Treaties, “Chapter IV- Human Rights: 4. International Covenant on Civil and Political Rights”, Status as on 30 March 2012.

<http://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-4>