نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 استاد گروه حقوق اسلامی دانشکدۀ حقوق دانشگاه شهید بهشتی
2 قاضی دادگستری، دکتری حقوق خصوصی دانشگاه مفید قم
چکیده
پیوند حقوق و عدالت بر کسی پوشیده نیست و آرایی که مردم با عدالت و انصاف منطبق ندانند با میل اجرا نمی‌کنند و برای فرار از اجرای آن به انواع حیله‌ها متوسل می‌شوند. پیوند حقوق و عدالت را در بسیاری از آرای قضایی می‌توان دید و یکی از نمودهای عدالت در آرای قضایی، دعاوی مربوط به مطالبۀ خسارت قراردادی (وجه التزام) توسط متعهدله است. امروزه در قراردادهای مختلف، به‌ویژه قراردادهای تجاری، متعهدله برای تحت فشار قراردادن متعهد و اطمینان از انجام تعهد توسط وی، مبالغی را با موافقت متعهد به‌عنوان وجه التزام از باب تنبیه یا ترمیم در قرارداد قید می‌نماید. در برخی از موارد، متعهد به دلایل مختلف از جمله نوسانات اقتصادی یا اهمال و کوتاهی، در انجام تعهدات قراردادی (به‌طور جزئی یا کامل) ناکام مانده و در نتیجه با مبلغ هنگفتی به‌عنوان خسارت قراردادی (وجه التزام) روبه‌رو می‌گردد که گاهی از ارزش قرارداد بیشتر می‌شود. در این نوع دعاوی نقش قضات و در واقع آرای قضایی بسیار پررنگ بوده و ملاحظه می‌گردد که برخی دادگاه‌ها با توجه به نگرششان نسبت به ماهیت وجه التزام، به استناد «اصل تفسیر در پرتو کل قرارداد»، «اجرای عدالت و انصاف به‌عنوان قاعده» و «نامشروع تلقی نمودن شرط»، از مقررۀ مادۀ 230 قانون مدنی عدول کرده و به پرداخت وجه التزام با تعدیل در مبلغ آن یا به حذف شرط مذکور حکم می‌دهند و آن را مطابق با عدالت می‌دانند. در مقالۀ حاضر چند نمونه از آرای قضایی در این ارتباط ذکر گردیده و استدلال آن‌ها مورد تحلیل قرار می‌گیرد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Judicial justice and its role in seeking contractual damages
نویسندگان [English]
- Dr. Seyyed Mostafa mohaghegh damad 1
- khashayar esfandiari far 2
1 professor in Faculty of Law at Shahid Beheshti University, Iran
2 phd private law, mofid university
چکیده [English]
Law and justice are closely linked, and decisions that do not conform to justice and fairness are not willingly executed, leading to resorting to all kinds of deceit to escape from it. The link between law and justice can be observed in many judicial decisions, and one of the manifestations of justice in judicial decisions is the lawsuit for damages by the plaintiff. Nowadays, in various contracts, especially commercial ones, the pledgee tries to put pressure on the pledger and to ensure that he she fulfills the pledge, sums of money are assigned to the pledge agreement as a consideration. In some cases, the pledgee, for various reasons, such as economic fluctuations or negligence and shortcomings, refuses to perform the contractual obligations (in part or in full), resulting in encountering an enormous amount of contractual loss, which sometimes exceeds the contract value. In this type of litigation, the role of judges and, in fact, the judgments are very strong and some courts consider the "principle of interpretation in the light of the whole contract", "the administration of justice and fairness as a rule" and "the illegality of the condition", deviating from Article 230 of the Civil Code and order payment of the obligation by modifying its amount or removing the above-mentioned condition and holding it in accordance with justice. In the present paper, several instances of judicial opinions are mentioned in this regard and their arguments are analyzed.
کلیدواژه‌ها [English]
- justice
- fairness
- contract
- contractual damages
- consideration
فارسی
- اصغری، سید محمد (1388)، «عدالت به مثابه قاعده فقهی و حقوقی»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره 39، شماره 1
- امامی، اسدالله (1364)، «نقش اراده در قراردادها»، فصلنامه حق، شماره 4
- امینی، منصور؛ عابدیان، میرحسین؛ کرمی، سکینه (1391)، «نحوه مقابله نظام‌های حقوقی با شروط ناعادلانه قراردادی وسکوت قانون حمایت از حقوق مصرف کنندگان در ایران»، مجله تحقیقات حقوقی دانشگاه شهید بهشتی، شماره 59
- استفتائات از شورای عالی قضایی، جلد اول، تهران: انتشارات وزارت دادگستری
- بیگدلی، سعید (1394)، تعدیل قرارداد، چاپ چهارم، تهران: نشر میزان.
- حاتمی، علی اصغر؛ صادقی، عبدالرضا (1391)، «شرط وجه التزام غیر عادلانه»، دوفصلنامه دانش و پژوهش حقوقی، دوره اول، شماره 2.
- حسین آبادی، امیر (1381)، «بررسی وجه التزام مندرج در قرارداد»، مجله الهیات و حقوق دانشگاه رضوی (آموزه‌های حقوقی)، سال دوم، شماره 2.
- خندانی، سید پدرام؛ خاکباز، محمد (1392)، «تفسیر نظریه عدالت معاوضی در قلمرو قراردادها»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 5، شماره 8.
- داراب‌پور، مهراب؛ سلطانی احمدآباد، سعید (1394)، «فلسفه حقوقی و ماهیت خسارت تنبیهی»، مجله حقوقی بین‌المللی، شماره 52.
- داراب‌پور، مهراب؛ ادیب، علی اکبر (1392)، «تأثیر عدم قابلیت پیش‌بینی در روند اجرایی قراردادهای تجاری»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 63.
- راعی، مسعود؛ مولاییان، محمد (1393)، «رویکرد فقه امامیه به عدالت معاوضی و تأثیر آن بر عقود الحاقی»، فصلنامه حقوق اسلامی، سال یازدهم، شماره 40.
- رحیمی، حبیب الله؛ علیزاده، سعیده (1396)، «ماهیت و مبنای تعدیل در حقوق ایران و فیدیک»، فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی، سال ششم، شماره بیست و یکم.
- رنجبر، رضا؛ سالاری پور، اسماعیل (1390)، «بررسی ماهیت و مبانی فقهی حقوقی وجه التزام»، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال سوم، شماره هشتم و نهم.
- سیمایی صراف، حسین؛ ابوعطا، محمد؛ برمانزن، فاطمه (1397)، «شیوه‌های الزام به اجرای عینی قرارداد»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 10، شماره 18.
- سماواتی، حشمت الله (1385)، خسارات ناشی از عدم انجام تعهد قراردادی، چاپ سوم، تهران: انتشارات خط سوم.
- شعاریان ستاری، ابراهیم؛ ترابی، ابراهیم (1389)، اصول حقوق قراردادهای اروپا و حقوق ایران، تبریز: انتشارات فروزش.
- صادق زاده طباطبایی، سید محمود (1393)، «درآمدی بر تطبیق قاعده عدالت»، مطالعات اسلامی: فقه و اصول، شماره 98.
- طالب احمدی، حبیب (1380)، «تأثیر غرر در معاملات»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز (ویژه‌نامه حقوق)، دوره 17، شماره ۱.
- عابدیان، میرحسین؛ اسدزاده، مجتبی؛ فیروزمند، علی(1388)، در تکاپوی عدالت (آراء دیوان عالی کشور در امور مدنی)، جلد نخست، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
- عالی‌پناه، علیرضا (1387)، «بررسی تطبیقی دیه و خسارات تنبیهی در فقه امامیه و نظام حقوقی کامن‌لا»، معارف اسلامی و حقوق (پژوهشنامه حقوق اسلامی)، سال نهم، شماره اول.
- عبداللهی، محسن (1383)، «خسارت تنبیهی در حقوق بین‌الملل»، مجله حقوقی بین‌المللی، شماره 30
- قاسمی حامد، عباس؛ خسروی فارسانی، علی؛ آقابابایی، فهیمه (1392)، «خسارت تنبیهی در حقوق ایران»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 81
- قربان نیا، ناصر(1380)، «عدالت: ارزش نخست»، کتاب ماه علوم اجتماعی، شماره 51 و 52.
- کاتوزیان، ناصر (1385)، حقوق مدنی (قواعد عمومی قراردادها)، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- کاتوزیان، ناصر (1387)، دوره مقدماتی حقوق مدنی (اعمال حقوقی-قرارداد-ایقاع)، چاپ سیزدهم، تهران:شرکت سهامی انتشار.
- کاتوزیان، ناصر (1388)، مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، چاپ 70، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- کاتوزیان، ناصر (1387)، قواعد عمومی قراردادها، جلد 4، چاپ پنجم، تهران: شرکت سهام انتشار.
- کریم زاده، احمد (1378)، نظارت انتظامی در نظام قضائی، جلددوم، چاپ اول، تهران: روزنامه رسمی کشور.
- کریمی، عباس؛ اسفندیاری‌فر، خشایار (1397)، «شروط تحمیلی در قراردادهای حمل و نقل هوایی»، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره 48، شمارۀ ۴.
- لنگرودی، محمد جعفر (1395)، حقوق تعهدات، چاپ چهارم، تهران:انتشارات گنج دانش
- محقق داماد، سید مصطفی (1390)، «تحولات اجتهاد شیعی: مکتب‌ها، حوزه‌ها و روش‌ها (5) اجتهاد بر محور عدالت و کرامت بشری»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 56.
- محقق داماد، سیدمصطفی (1397)، تحولات اجتهاد شیعی (مکتب اجتهادی اخوند خراسانی)، جلد اول، چاپ اول، تهران: مرکز نشر علوم انسانی
- محقق داماد، سیدمصطفی (1392)، قواعد فقه (بخش مدنی)، ویرایش سوم، چاپ چهلم، تهران:مرکز نشر علوم انسانی
- محقق داماد، سیدمصطفی (1393)، قواعد فقه (بخش مدنی 2)، چاپ چهاردهم، تهران:انتشارات سمت
- محقق داماد، سیدمصطفی (1398)، نظریه عمومی نفی دشواری در حقوق اسلامی، چاپ اول، تهران:مرکز نشر علوم اسلامی.
- متین دفتری، احمد (1388)، آیین دادرسی مدنی، جلد دوم، چاپ سوم، تهران:انتشارات مجد
- یزدی، سید محمد کاظم یزدی (1376)، سؤال و جواب، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
عربی
- ابن منظور، ابوالفضل جمال الدین محمد بن مکرم الافریقی المصری (1405)، لسان العرب، جلد پنجم، قم: نشر ادب الحوزه
- انصاری، شیخ مرتضی (بی‌تا)، المکاسب، جلد ششم، ناشر: تراث الشیخ الأعظم
- طوسی، خواجه نصیرالدین(1413)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، جلد اول، چاپ دوم، قم: انتشارات شکوری.
- گیلانی، میرزا ابوالقاسم (قمی میرزایی) (1413)، جامع الشتات فی اجوبه السؤالات، تهران: موسسه کیهان.
- محقق داماد، سید مصطفی (1397)، تحولات اجتهاد شیعی (مکتب اجتهادی آخوند خراسانی)، چاپ اول، مرکز نشر علوم اسلامی.
- میرزا ابوالقاسم گیلانی (میرزای قمی) (1413)، جامع الشتات فی اجوبة السؤالات، جلد4، موسسه کیهان.
انگلیسی
- J. Beatson, Anson s. (1998), law of contract, oxford university press, 27th Edition.
- Carvajal Arenas, Lorena (2011), Good Faith in The Lex Mercatoria: An Analysis Of Arbitral Practice And Major Western Legal Systems, The Thesis is For The Award Of The Degree Of Doctor of Philosophy of The University of Portsmouth, University of Portsmouth School of Law
- Luisa Antoniolli, Anna Veneziano (2005), Principles of European Contract Law and Italian Law-A commentary, Kluwer law international, the Netherlands
- Oslon, Theodore, Some thoughts on punitive damages (www.manhattan-institute.org)
- Kevin C. Kennedy (1997), Equitable Remedies and Principled Discretion: The Michigan Experience, 74 U. Det. Mercy L. Rev. 609.
)