نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

استادیار گروه حقوق دانشگاه زنجان

چکیده

شکل‌گیری عمل حقوقی و عناصر سازنده‌ی آن و آسیب‌هایی که در مراحل مختلف تکوین اراده ممکن است بر آن وارد شود، از موضوعات مهم فقهی و حقوقی است. از جمله مسائل قابل تعمق در این زمینه، تعارض اراده‌ی ظاهری و باطنی در ایجاد عمل حقوقی است و سؤال این است که، کدام یک از آن دو، اصل و حاکم تلقی می‌گردد. اگر چه غالباً در ایجاد عمل حقوقی، اراده‌ی باطنی و ظاهری با یکدیگر تطابق دارند، ولی گاهی بر یکدیگر منطبق نمی باشند؛ و در چنین فرضی، بحث در زمینه‌ی حاکمیت اراده‌ی ظاهری یا باطنی  موضوعیت می‌‌یابد. بحث در زمینه‌ی صحت و بطلان اعمال حقوقی و تفسیر عقود و ایقاعات، آثار مهمی بر جای می‌گذارد. با بررسی در نظام تقنینی، رویه‌ی قضایی، نظرات فقهی و رویکردهای حاکم بر بحث در نظام‌های حقوقی، به نظر می رسد بر خلاف نظر بسیاری که گمان کرده‌اند اصل بر اراده‌ی باطنی است و مؤیدات اراده‌ی ظاهری، ناظر به مرحله‌ی اثبات است، توجه به اراده‌ی ظاهری و اعتبار بخشی به آن در برخی حوزه‌ها، دارای موضوعیت و اصالت است و جنبه‌ای حمایتی یا ارشادی و نظارتی دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Conflict of External and Internal Volition in Law and Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Saeed Bigdeli
  • Azam Maleki

چکیده [English]

Formation of the legal transaction and its constitutive elements and also the defects which may occur to the volition during its constitution are among the main issues of law and jurisprudence. Among the considerable arguments in this area, is the conflict of external and internal volition in creating the legal act, so as to decide which one is considered as principle and dominant.Though the external and internal volition are frequently in accordence with each other, they don't match to each other at some time. So, in such a case, what aspect of volition should be considered as criterion? Discussion in the area of domination of  the external or internal volition are among issues which has significant consequences having regard to validity and voidness of legal acts and to the interpretation of contracts and unilatral legal transactions. Through the looking over the legislative system, judicial precedent,the views of scholars both in law and in jurisprudence, and prevailing attitudes regarding this debate in legal systems, it seems that contrary to the thought of those who suppose it is the internal volition which is principle and think  the external volition confirmatives related to the proving process, external volition in some areas contract law is debatable and has original, protective ,instructive and supervisory rol.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Legal Act
  • Volition
  • External Volition
  • Internal Volition
ابن قیم الجوزیه، محمدبن ابی بکر، اعلام الموقعین عن رب العالمین، جلد سوم، بیروت: دارالکتاب العربی، 1416 هـ .ق.
اردبیلی، احمدبن محمد، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الازهان، قم: النشر الاسلامی، چاپ نخست، 1411 هـ .ق.
امامی، حسن، حقوق مدنی، جلدهای اول و چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ نهم، 1366.
امیری قائم مقامی، عبدالمجید، حقوق تعهدات، جلد دوم، تهران: میزان، چاپ نخست، 1378.
انصاری، مرتضی، مکاسب، قم: دارالکتب، چاپ نخست،1410 هـ .ق.
بازگیر، یداله، قانون مدنی در آیینه آراء دیوان عالی کشور، تهران: فردوسی، چاپ نخست، 1382.
بجنوردی، محمدحسن، قواعد الفقهیه، جلد سوم، قم: الهادی، 1419 هـ .ق.
بحرالعلوم، محمد، عیوب الاراده فی الشریعه الاسلامیه، بیروت: دارالزهراء، چاپ دوم، 1984 م.
بحرانی، یوسف، الحدائق الناضره فی الاحکام العتره الطاهره، جلد بیستم، قم: النشر الاسلامی، چاپ سوم، 1415 هـ .ق.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، تأثیر اراده در حقوق مدنی، تهران: گنج دانش، چاپ نخست، 1387.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش، چاپ ششم، 1372.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، دائره المعارف حقوق مدنی و تجارت، جلد نخست، چاپ نخست، 1338.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، جلددوم، گنج دانش، تهران:  چاپ چهارم، 1378.
حائری شاه باغ، علی، شرح قانون مدنی، جلد نخست، تهران: گنج دانش، چاپ چهارم، 1376.
حر عاملی، محمدبن حسن، ج دوازدهم، احیاء التراث العربی، چاپ چهارم، 1403 هـ .ق.
حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه، جلد نخست، قم: چاپ نخست، 1414 هـ .ق.
حلی، حسن بن یوسف، ایضاح الفوائد فی شرح القواعد، جلد سوم، قم: اسماعیلیان، چاپ هشتم، 1389 هـ .ق.
حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، قم: بوستان کتاب، چاپ نخست، 1381.
حلی، نجم‌الدین ابوالقاسم، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد دوم، تهران: اعلمی، چاپ نخست، 1367.
خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، جلدهای دوم و سوم، قم: غدیر، چاپ نخست، 1410هـ .ق.
ره پیک، حسن، حقوق مدنی، تهران: خرسندی، چاپ دوم، 1387.
زرقاء، مصطفی احمد، المدخل الفقهی العام، جلد نخست، دمشق دارالفکر، چاپ سوم، 1967 م.
سنهوری، عبدالرزاق احمد، مصادر الحق فی الفقه الاسلامی، جلد نخست، بیروت: داراحیاء التراث العربی، چاپ نهم، 1417هـ .ق.
سوار، وحیدالدین، التعبیر عن الاراده فی الفقه الاسلامی، دارالثقافه للنشر و التوزیع، چاپ نخست، 1998م.
شهیدی، مهدی، تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران: حقوق‌دان، چاپ نخست، 1377.
صبحی محمصانی، الموجبات و العقود فی الشریعه الاسلامیه، بیروت: دارالعلم للملایین، بی‌تا.
صفایی، حسین، قواعد عمومی قراردادها، جلد دوم، تهران: میزان، چاپ نخست، 1382.
طباطبایی یزدی، محمد کاظم، عروه الوثقی، قم: النشر الاسلامی، چاپ نخست، 1424 هـ .ق.
طوسی، ابوجعفرمحمد، المبسوط، جلد سوم، مکتبه المرتضویه، 1387 هـ .ق.
طوسی، محمدبن حسن، المبسوط، جلد دوم، تهران: انتشارات حیدریه، چاپ نخست، 1378 هـ .ق.
عاملی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، جلد دوم، قم: بصیرتی، بی‌تا.
علم الهدی، سید مرتضی، الانتصار، مؤسسه نشر اسلامی، 1415.
قاسمی، محسن، شکل‌گرایی در حقوق مدنی، تهران: میزان، چاپ نخست، 1388.
قنواتی، جلیل و وحدتی بشیری، حسن و عبدی‌پور ابراهیم، حقوق قراردادها در فقه امامیه، جلد نخست، تهران: سمت، 1377.
کاتوزیان، ناصر، فلسفه حقوق، جلد نخست، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ دهم، 1380.
کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، جلدهای اول و دوم، شرکت سهامی انتشار، چاپ هشتم، 1388.
کاسانی حنفی، ابی بکربن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، جلد دوم، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ دوم، 1406 هـ .ق.
کاشف الغطاء، تحریرالمجله، المجمع العالمی للتقریب المذاهب الاسلامی، 1422 هـ .ق.
کلینی، محمدبن یعقوب، اصول کافی، بیروت: الاعلمی، چاپ هشتم، 1426 هـ .ق.
محقق کرکی، جامع المقاصد، مؤسسه آل البیت، 1411هـ .ق.
معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران: ساحل، چاپ پانزدهم، 1382.
مغنیه، محمد جواد، فقه الامام الصادق، بیروت: 1965.
مفید، محمدبن نعمان، المقنعه، قم: النشر الاسلامی، چاپ نخست، 1417 هـ .ق.
مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیه، قم: مدرسه الامام امیرالمؤمنین، چاپ نخست، 1411 هـ .ق.
میرفتاح، عبدالفتاح، عناوین الاصول و قوانین الفصول، تبریز: چاپ سنگی، چاپ نخست، 1274 هـ .ق.
نائینی، محمدحسین، منیه الطالب، جلد نخست، قم: النشر الاسلامی، چاپ نخست، 1424 هـ .ق.
نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، جلدهای 22، 29 و 31، بیروت: دارالتراث العربی، چاپ چهارم، 1981 م.
نوری، رضا، عقود و ایقاعات در حقوق مدنی، تهران: پاژنگ، چاپ نخست، 1375.
Buffelan – Landore, Yvaine, Droit civil, 6e edition, Armand colin, 1998.
Marty et Reyinaud, Dorit civil' T.1, introduction generale au droit, 1962.