نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
مباحث پیرامون رابطۀ سببیت اگر نگوییم مهم‌ترین مبحث از میان مباحث دانش حقوق است، بی‌شک یکی از مهم‌ترین آن‌هاست. بررسی اعتبار نظریۀ کارشناسی در فرایند تشخیص رابطۀ سببیت و مسائل پیرامونی آن موضوع این نوشتار علمی است. بسیار دیده شده که در محاکم حقوقی و کیفری، احراز رابطۀ سببیت به کارشناس محول می‌شود بدون آنکه بررسی و تأمل شده باشد آیا وجهی برای تجویز ارجاع احراز رابطۀ سببیت به کارشناس وجود دارد یا خیر. در واقع در این مقاله، به‌دنبال پاسخ به این پرسش هستیم که بر اساس نظام حقوقی ایران در چه مواردی نظریۀ کارشناس می‌تواند مستند حکم دادگاه در فرایند تشخیص رابطۀ سببیت و تحمیل مسئولیت قرار گیرد؟ در این نوشتار فرض بر این است که برای احراز رابطۀ سببیت آنچه به‌عنوان قاعده باید ملاک عمل قرار گیرد، استناد عرفی است؛ اگرچه در برخی فروض خاص جهت احراز رابطۀ سببیت و نیز در برخی مسائل پیرامونی رابطۀ سببیت از جمله تشخیص عوامل مادی وقوع حادثه، و نیز تعیین میزان مسئولیت (در فرض اشتراک مسئولیت) می‌توان قائل به جواز تمسک به نظریۀ کارشناس شد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The role of the expert opinion in establishment of the causation
نویسندگان [English]
- mohsen Borhani 1
- Arash Badkoubeh Hezaveh 2
1 Assistant Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran
2 PhD Student in Private Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]
Causation is one of the most significant topics of law, if not the most important one. This article analyzes the validity of expert opinion in determining establishment of causation and peripheral issues of causation. Iranian courts routinely delegate the recognition of causation establishment to governmental experts, regardless of whether there is any legal basis justifying such reference.
This article answers the following inquiry: “According to Iranian law, in what cases, if any, courts can rely on expert opinion in determining whether Causation is established for purpose of imposing liability?” This article assumes that a criterion should be implemented/designed to recognize establishment of causation based on a customary standard.
Although in certain cases, establishment of causation and in some peripheral issues related to the causation, namely recognition of material causes and amount of damages (in the cases of shared liability), expert opinion could be the sole basis for determinate establishment of causation.
کلیدواژه‌ها [English]
- Customary standard
- Superseding and intervening causes
- direct and indirect causation
- expert opinion
- Shared responsibility for liability
- Longitudinal and transverse causes
فارسی
- ابراهیم‌زاده، ابراهیم، مصطفی رجایی‌پور و محسن رزمی (۱۳۹۸)، «بررسی لزوم اعتبار شرایط شاهد در کارشناس»، جستارهای فقهی و اصولی، سال پنجم، شمارۀ 15.
- الهام، غلامحسین و محسن برهانی (۱۳۹۴)، درآمدی بر حقوق جزای عمومی، جلد 1، تهران: نشر میزان.
- برهانی، محسن و عطیه پارساییان (1392)، «عرف و مؤلفه‌های قانونی و مادی تشکیل‌دهندۀ جرم»، حقوق اسلامی، سال دهم، شمارۀ 36.
- بهرامی احمدی، حمید (۱۳۹۱)، ضمان قهری، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
- بلاغت، محمدیحیی (۱۳۸۷)، «حجیت نظر کارشناس در امور کیفری»، معرفت، سال هفدهم، شمارۀ 134.
- پورسید، بهزاد و محمدامین کیخافرزانه (۱۳۹۱)، «اعتبار نظر کارشناس و اهل خبره در فقه امامیه و عامه با مطالعه تطبیقی در کشورهای عربی»، پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، سال سیزدهم، شماره اول.
- حاجی‌ده‌آبادی، احمد (۱۳۹۶)، جرایم علیه اشخاص، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
- حاجی‌ده‌آبادی، احمد (۱۳۹۴)، «مرجع احراز موضوع قانون با تأکید بر شرکت در قتل»، مجلۀ مطالعات حقوقی، دورۀ هفتم، شمارۀ اول.
- حاجی‌ده‌آبادی، احمد (۱۳۹۸)، «تغییرات قاعده اجتماع سبب و مباشر با لحاظ آخرین تحولات قانون‌گذاری در ایران (ماده 526 ق.م.ا. 1392)»، مجلۀ حقوق خصوصی، دوره 16، شماره 1.
- حسن‌زاده، مهدی (۱۳۸۹)، «مبانی فقهی اعتبار نظر اهل خبره»، فصلنامۀ حقوق، دوره 40، شماره 2.
- حسن‌زاده، مهدی (۱۳۸۶)، «کارشناسی؛ دلیلی مستقل از علم قاضی»، فقه و حقوق، سال سوم، شماره 12.
- حکمت‌نیا، محمود (۱۳۸۶)، مسئولیت مدنی در فقه امامیه، چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم اسلامی.
- حیدری، حسین، سیامک بهارلویی و هرمز اسدی (۱۳۹۷)، «بررسی اعتبار نظر کارشناسی یا اهل خبره در اصول فقه»، مبانی فقهی حقوق اسلامی، سال یازدهم، شماره 21.
- صفایی، سیدحسین و حبیب‌الله رحیمی (1395)، مسئولیت مدنی، چاپ نهم، تهران: سمت.
- صادقی، محمدهادی و محمد میرزایی (۱۳۹۸)، «ماهیت رابطه استناد و معیار احراز آن»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 11، شمارۀ 21.
- صادقی، محمدهادی و محمد میرزایی (۱۳۹۵)، «عوامل دخیل در اضرار و تبیین ملاک تمییز آن‌ها»، حقوق اسلامی، سال 13، شمارۀ
- صادقی، محمدهادی (۱۳۹۲)، «اجتماع اسباب در قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲»، آموزه‌های حقوق کیفری، شمارۀ 6.
- صادقی، محمدهادی (۱۳۹۳)، «اجتماع سبب و مباشر در قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲»، مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، دوره ششم، شمارۀ دوم.
- طاهری، حبیب‌اله و محمد حکیم (۱۳۹۵)، «واکاوی ملاک اعتبار در پذیرش نظر اهل خبره از دیدگاه فقه امامیه»، پژوهش‌های فقهی، دورۀ 12، شمارۀ ۲.
- غمامی، مجید و مجتبی اشراقی (۱۳۸۹)، «تفکیک امر حکمی از امر موضوعی در دادرسی مدنی»، فصلنامۀ مطالعات حقوق خصوصی، دورۀ 40، شمارۀ 2.
- قیاسی، جلال‌الدین (۱۳۹۴)، تسبیب در قوانین کیفری، چاپ سوم، تهران: انتشارت جنگل جاودانه.
- کاتوزیان، ناصر (۱۳۸۶)، الزام‌های خارج از قرارداد، جلد اول، چاپ ششم، تهران: دانشگاه تهران.
عربی
- بحرالعلوم، سیدمحمد (1403ق)، بلغه‌الفقیه، جلد 1،چاپ 4،تهران: مکتبه‌الصادق.
- بهبهانی، سیدعلی (1405ق)، الفوائد العلمیه،چاپ دوم، اهواز: مکتبه دارالعلم.
- جمعى از پژوهشگران زیر نظر شاهرودى، سید محمود هاشمى (1426ق)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، جلد 2، چاپ اول، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى.
- حلّى، فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف (1387ق)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، جلد 4، چاپ اول، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
- خمینی، روح‌الله (۱۳۹۲)، تحریرالوسیله، جلد 2، چاپ 4، تهران: مؤسسه نشر آثار امام خمینی.
- خویى، سیدابوالقاسم (1422ق)، مبانی تکملة المنهاج، جلد 2، چاپ اول، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی (ره).
- رشتی، حبیب‌الله‌بن‌محمد (بی‌تا)، کتاب‌الغصب، بی‌جا، بی‌نا.
- سیستانی، سیدعلی (1414ق)،منهاج‌الصالحین،ج2، قم: مکتبه السیدعلی سیستانی.
- عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على (1413ق)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، جلد 15، چاپ اول، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
- عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على (1410ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، جلد 10، چاپ اول، قم: کتاب‌فروشی داوری.
- مراغى، سید میر عبد الفتاح بن على حسینى (1417ق)، العناوین الفقهیة، جلد 2، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
- مرعشى نجفى، سید شهاب الدین (1415ق)، القصاص على ضوء القرآن و السنة، جلد 1، چاپ اول، قم: کتابخانه آیة الله مرعشى.
- نائینی، میرزا محمدحسین (1418ق)، منیه الطالب، جلد 2، چاپ اول، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- نجف‌آبادى، حسین على منتظرى (1417ق)، نظام الحکم فی الإسلام، چاپ دوم، قم: نشر سرایى.
- نجفى، محمد حسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، جلد 43، چاپ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- نجفى، کاشف الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر (1422ق)، أنوار الفقاهة، کتاب الغصب، چاپ اول، نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
- نجم‌آبادی، میرزاابوالفضل (1421ق)، الرسائل‌الفقهیة، چ1، قم: مؤسسه آیه‌الله البروجردی.
- هاشمى شاهرودى، سیدمحمود و دیگران (1423ق)، موسوعة الفقه الإسلامی، جلد 3، چاپ اول، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى.
)