نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 استاد گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3 استادیار گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده
دستگاه قضایی نیز همچون سایر ارکان و نهادهای عمومی، باید در قبال عملکرد خود در سطوح مختلف به‌ویژه فرایندهای دادرسی، نحوۀ تصمیم‌گیری و اجرای آن پاسخ‌گو باشد. با وجود این، پاسخگویی در نظام قضایی همواره به‌منظور حفظ استقلال و دیگر ملاحظات نظیر حساسیت و کارکرد ویژه این نظام، با دیدگاههای مخالف بسیاری رو‌به‌رو بوده است. در این پژوهه، با تأکید بر ضرورت برقراری توازن میان دو ارزش رقیب، یعنی «استقلال» و «پاسخگویی»، ظرفیت‌های موجود در نظام حقوقی ایران، مشخصاً در مورد پاسخگویی دستگاه قضا در مقابل قوۀ مقننه و نمایندگان ملت مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی است و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای، تلاش می‌شود ضمن تبیین چرایی پاسخگویی دستگاه قضایی در برابر پارلمان و طرح دیدگاههای مخالف در این زمینه، راهبرد برقراری توازن و تعادل میان پاسخگویی و استقلال در نظام قضایی شناسایی گردد. نتایج حاکی از آن است که اگرچه پاسخگویی نظام قضایی، در مقایسه با دیگر نهادها، دارای برخی تفاوت‌ها و محدودیت‌هاست، اما استقلال قضایی به معنای مصونیت یا معافیت از پاسخگویی نیست. بررسی ظرفیت‌های موجود در قانون اساسی، ازجمله حق اظهارنظر و تحقیق و تفحص نمایندگان و همچنین سازوکار رسیدگی به شکایات و گزارش‌های واصله به کمیسیون اصل نود، گویای این حقیقت است که در عین تضمین و رعایت استقلال قضایی، مراتبی از پاسخگویی دستگاه قضایی در مقابل پارلمان را ـ به‌ویژه درخصوص فرایندهای قضایی ـ می‌توان پذیرفت.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Parliamentary Accountability of the Judiciary as Challenge of Judicial Independence
نویسندگان [English]
- Mozhgan Nemati 1
- Mohammad Ja’far Habibzadeh 2
- Doraid Mousavi Mojab 3
1 PhD Student in Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
2 Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
3 Assistant Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]
In recent years, the necessity of the accountability of public institutions has become a key issue under the influence of New Public Management (NPM). The basic principle is that being responsible and possessing power makes the person accountable. Accordingly, the judiciary, as well as other public institutions, must be held accountable for its performance at various levels, in particular, the procedures, decision-making process and implementation of decisions. However, accountability in the judicial system has always been faced many opposite views to guarantee judicial independence and other considerations such as sensitivity and specific function of the judiciary. In this paper, with emphasizing the necessity of creating a balance between the two competing values, namely 'independence' and 'accountability', the available capacities of the Iranian legal system are examined specifically regarding the accountability of the judiciary to the legislature and its members. The research method is descriptive-analytical and by utilizing library resources, this article while explaining why the judiciary is accountable to parliament, attempts to analyze and critique opposite views in this regard. The results of this study show that although the accountability of the judiciary has some differences and limitations compared to other institutions, undoubtedly judicial independence never means impunity or exemption from accountability. The examination of the available capacities in the constitution, including the right of parliament members to express comment and investigate, as well as the mechanism for dealing with complaints and reports submitted to the commission of the ninety principle, illustrates the fact that can be achieved to a degree of accountability of the judiciary to the parliament -especially with regard to judicial processes- while guarantee and respecting the judicial independence.
کلیدواژه‌ها [English]
- Accountability
- The Judiciary
- Judicial Independence
- The Parliament
- The Right of Investigation
- ایمانی، عباس (1385)، «همگرایی حقوق و سیاست در اصل نود قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، مجلۀ کانون وکلا، شمارۀ 194.
- آذرپیک، صبا (1386)، «گزارشی از سرنوشت تحقیق و تفحص مجلس از قوه قضائیه: تفحص ناتمام»، روزنامه اعتماد، شمارۀ 1486. قابل‌دسترسی در:
https://www.magiran.com/article/1478720
- ترنر، مارک و هیوم، دیوید (1384)، حکومت‌داری، مدیریت و توسعه: چگونه دولت کارآمد داشته باشیم، ترجمه عباس منوریان، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
- تقی‌زاده، احمد (۱۳۹۶)، سلسله جلسات بازخوانی مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی سال 1358، بررسی اصل نودم، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
- جلالی، محمد و زهرا اژئر (۱۳۹۵)، «پاسخگویی دولت: جایگاه، ارکان و پیش‌شرط‌ها»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، شمارۀ 1.
- حبیب‌زاده، محمدجعفر، قاسم کرامت و مرتضی شهبازی‌نیا (۱۳۸۹)، «استقلال قضایی در نظام حقوقی ایران با مطالعه تطبیقی»، فصلنامۀ پژوهش‌های حقوق تطبیقی، شمارۀ 1.
- خبرگزاری تسنیم (1397)، «ضعف جدی مجلس در تحقیق و تفحص»، قابل‌دسترسی در:
https://tn.ai/1725791
- خبرگزاری خانه ملت (1387)، «گزارش تحقیق و تفحص از قوه قضائیه در صحن علنی مجلس قرائت شد»، قابل‌دسترسی در:
https://www.icana.ir/Fa/News/11362
- دنهارت، رابرت (۱۳۹۷)، نظریه‌های سازمان دولتی، ترجمه سید مهدی الوانی و حسن دانایی‌فرد، تهران: انتشارات صفار.
- رحمان‌دوست، مجتبی (1393)، «مجلس حق نظارت بر قوه قضائیه را دارد»، گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا، قابل‌دسترسی در:
https://www.isna.ir/news/93072916414
- رفیعی، محمدتقی (1382)، «پاسخگویی قوه قضائیه در برابر مجلس»، پژوهش‌نامۀ علوم انسانی و اجتماعی، شمارۀ 9.
- صنیعی‌منفرد، محمدعلی (1380)، «استقلال قوا در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامۀ حکومت اسلامی، شمارۀ 22.
- عامری، فائزه (1394)، بررسی تطبیقی اصلاحات قضایی مبتنی بر حاکمیت قانون، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضائیه.
- علم‌الهدی، حجت‌اله و امیرحسین اصل‌زعیم (1392)، «بررسی ابعاد حقوقی مسئولیت رئیس‌جمهور در اجرای قانون اساسی به‌موجب اصل یکصد و سیزدهم قانون اساسی»، مطالعات حقوقی دولت اسلامی، شمارۀ 4.
- فُرتیه، ونسانت (1388)، «قابلیت اعمال استانداردهای ایزو 9001 در فعالیت‌های قضایی»، ترجمه حامد رحمانیان، مجلۀ حقوقی دادگستری، سال 73، شمارۀ 67.
- کریمی‌راد، جمال (۱۳۸۳)، «مجلس حق تحقیق و تفحص در امور قضایی را ندارد»، نشست خبری سخنگوی قوه قضائیه، به نقل از خبرگزاری مهر، قابل‌دسترسی در:
https://www.mehrnews.com/news/126689
- کرامت، قاسم (1393)، استقلال قضایی در نظام حقوقی ایران و اسناد بین‌المللی، تهران: نشر دادیار.
- کشاورز، بهمن (1383)، «آیا مجلس شورای اسلامی حق تحقیق و تفحص در کلیه امور قوه قضائیه را دارد؟»، فصلنامۀ وکالت، شمارۀ 23 و 24.
- مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1391)، بررسی عبارت طرز کار قوای سه‌گانه مندرج در اصل نود قانون اساسی، گزارش پژوهشی.
- مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1364)، جلد 2، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
- موسوی خمینی، سیدروح‌الله (۱۳۷۸)، صحیفه امام، ج13، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
- میرزاده، نادر و علی سهرابلو (1393)، «نسبت‌سنجی اصل 113 قانون اساسی با اصل استقلال قوا»، اندیشه‌های حقوق عمومی، شمارۀ 1.
- میرسپاسی، ناصر و محمدرضا باقرزاده (۱۳۸۵)، «آسیب‌شناسی نظام پاسخگویی در سازمان‌های دولتی»، مجلۀ پژوهشگر، شمارۀ ۷.
- نعمتی، مژگان (1398)، کیفیت عدالت در دادگاه‌های کیفری ایران؛ با تأکید بر شاخص‌های پاسخگویی و شفافیت، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشکدۀ حقوق دانشگاه تربیت مدرس.
- وکیلیان، حسن (بی‌تا)، نظام حقوقی مدیریت دستگاه قضایی: مطالعه تطبیقی، تهران: گزارش پژوهشی پژوهشگاه قوه قضائیه.
- ویژه، محمدرضا (۱۳۸۴)، «تحلیل حق تحقیق و تفحص مجلس شورای اسلامی از قوه قضائیه»، ماهنامۀ دادرسی، شمارۀ ۴۹.
- هاشم‌زاده هریسی، هاشم (۱۳۸۷)، «موانع و راهکارهای تعامل میان قوای مجریه و مقننه»، فصلنامۀ اطلاع‌رسانی حقوقی، شمارۀ 14.
- هـیوز، آوِن (۱۳۹۷)، مدیریت دولتی نوین: نگرشی راهبردی، ترجمه سید مهدی الوانی و دیگران، تهران: انتشارات مروارید.
- یاوری، اسدا... و محمدقاسم تنگستانی (۱۳۹۵)، «نظام پاسخگویی قوه قضائیه و نسبت آن با استقلال این قوه»، مجلۀ حقوقی دادگستری، شمارۀ ۹۵.
عربی
- باهی‌یونس، محمد (۲۰۰۲)، الرقابة البرلمانیة علی أعمال الحکومة فی النظامین المصری و الکویت، دار الجامعة للنشر.
- علی‌حمّود‌القیسی، أعاد (2016)، النظام الإجرائی للتحقیق البرلمانی و أثره الدستوری فی النظامین العراقی و الکویتی، دونَ محل الطباعة.
- محمد‌عمران، فارس (۲۰۰۸)، التحقیق البرلمانی فی الدول العربیة و الامریکیة و الأروبیة، المرکز القومی، الإصدار.
- نجیب‌حسنی، محمود (۱۹۹۲)، الدستور و القانون الجنائی، القاهرة: دار النهضة العربیة.
- نصار، جابر (۱۹۹۶)، الوسیط فی القانون الدستوری، الطبعة الأولی، قاهرة: دارالنهضة العربیة.
انگلیسی
- Cappelletti, Mauro (1983), “Who Watches the Watchmen? A Comparative Study of Judicial Responsibility”, the American Journal of Comparative Law, 31 (1).
- Contini, Francesco & Mohr, Richard (2008), “Judicial Evaluation Traditions, Innovation and Proposals for Measuring the Quality of Court Performance”, VDM Verlag Dr. Muller, Saarbrucken.
- Contini, Francisco & Mohr, Richard (2007), “Reconciling Independence and Accountability in Judicial System”, Utrecht Law Review, 3 (2).
- Doogue, Jan-Marie; Doherty, Colin & Jeff Simpson (2013), “Accountability for The Administration and Organization of The Judiciary”, Paper presented to the Asia Pacific Courts Conference, Auckland, New Zealand.
- Griffith, Gareth (1998), “Judicial Accountability”, Background Paper No 1/98, NSW Parliamentary Library Research Service.
- Griffith, Gareth (1998), Judicial Accountability, the NSW Parliamentary Library.
- Hernes, Tor (2005), “Four Ideal-Type Organizational Responses to New Public Management Reforms and Some Consequences”, International Review of Administrative Sciences, 71 (1).
- Langbroek, Philip M. & Dijkstra, Rachel I. & others (2017), “Performance Management of Courts and Judges: Organizational and Professional Learning versus Political Accountabilities”, in Handle with Care: Assessing and Designing Methods for Evaluation and Development of the Quality of Justice, IRSIG-CNR. Bologna.
- Le Sueu, Andrew (2004), “Developing Mechanisms for Judicial Accountability in the UK”, Legal Studies; 24 (1).
- Mohr, Richard & Contini, Francesco (2007), “Judicial Evaluation in Context: Principles, Practices and Promise in Nine European Countries”, Journal of Legal Studies, 1 (2).
- Mulgan, Richard (2000), Accountability: An ever-expanding concept?, Blackwell Publishers Ltd.
- NCSC (2001), “Trial Court Performance Standard and Measurement System”, Retrieved 6 June 2006, from: http://www.ncsconline.org/D_Research/tcps/index.html
- NCSC (2006), “Courtools”, Retrieved 30 May 2006, from:
- http://www.ncsconline.org/D_Research/CourTools/tcmp_courttools.htm
- Piana, Daniela (2016), Judicial Accountabilities in New Europe, New York, Routledge.
- Pimentel, David (2016), “Balancing Judicial Independence and Accountability in a Transitional State: The Case of Thailand”, Pacific Basin Law Journal; 33 (2)
- Sturgess, Garry & Chubb, Philip (1988), Judging the World: Law and Politics in the World's Leading Courts, Richmond, Butterworths.
فرانسه
- Duverge, Maurice (1970), Institutions Politiques et Droit Constitutionnel, Presses Universitaires de France, P.U.F. Thémis 7ed.
- Georges, Vallindas (1999), Droit Public, Paris, Edition Siri 7ed.
- Gicquel, Jean (1993), Droit Constitutionnel et Institutions Politiques, 120 ed., Montchresion Paris.
- Grouzatier, J. (1975), Le rôle des Connissions D'enquete du Congres des Etat – Unis, R.D.P.
- Prelot, Marcel & Boloutus, Jean (1990), Institutions Ploitiques et Droit Constitutionnel, Paris, Daloz.
)