نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
چکیده
یکی از مقولاتی که با نظر شورای نگهبان وارد قانون مجازات اسلامی 1392 شده است، بحث تعزیرات منصوص شرعی است. تعزیرات منصوص شرعی به‌واسطۀ عدم تبیین ماهیت و احصای مصادیق آن توسط قانون‌گذار با ابهامات و سؤالات زیادی همراه می‌باشد. یکی از سؤالات آن است که مجازات‌های تعیین‌شده در شرع برای تعزیرات منصوص شرعی، حکم شرعی هستند یا حکم حکومتی؟ به عبارت ساده‌تر آیا قاعدۀ التعزیر بمایراه الحاکم که از مصادیق حکم حکومتی است، شامل تعزیرات منصوص شرعی هم می‌شود یا خیر؟ لذا نوشتار حاضر با روشی تحلیلی توصیفی، سعی در پاسخ‌گویی به سؤال فوق دارد. از‌این‌رو، با نگاهی بر موازین فقهی برخلاف رویکرد قانون‌گذار در تبصرۀ 2 مادۀ 115 قانون مجازات اسلامی، به نظر می‌رسد قاعدۀ التعزیر بمایراه الحاکم شامل تعزیرات منصوص شرعی هم می‌شود؛ لذا مجازات‌های مقدر شرعی از جنس حکم حکومتی هستند؛ زیرا عمومیت قاعدۀ التعزیر، انطباق ویژگی‌های حکم حکومتی با قاعدۀ التعزیر و اختلاف در تعابیر روایات و کلام فقها چنین اقتضایی دارد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Religious Ta'zir in the shadow of a government decree
نویسندگان [English]
- ali rezanezhad 1
- Mohammad Mohseni dehkalany 2
1 PhD Student in Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, Mazandaran University, Babolsar, Iran
2 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, Mazandaran University, Babolsar, Iran
چکیده [English]
One of the issues that has been included in the Islamic Penal Code in 2013 with the opinion of the Guardian Council is the issue of Religious Ta'zir. Religious Ta'zir have many ambiguities and questions Because its nature and examples have not been explained by the legislator. One of the questions is: Are the punishments prescribed in the Shari'a for the Religious Ta'zir a Shari'a decree or a governmental decree? or does the rule that says: in ta'zir, as the ruler deems it appropriate, include the Religious Ta'zir? This article wants to answer this question analytically and descriptively. Looking at the jurisprudential standards, it seems - against the opinion of the legislator- the rule that says: in ta'zir, as the ruler deems it appropriate, include the Religious Ta'zir. so the penalties imposed are government decrees. Because it is a general rule and the characteristics of a government decree are consistent with the rule and the words of the jurists and the words of the narrators are different.
کلیدواژه‌ها [English]
- Religious Ta'zir
- Governmental decree
- Shari'a decree
- Islamic Penal Code
فارسی
- آهنگران، محمدرسول، مهرداد سعیدی و رضا اورسجی (1395)، «بررسی حدود غیرموضوعه (ماده 220 ق‌م‌ا) با رویکرد فقه مقارن»، فصلنامۀ حقوق جزا و سیاست جنایی، دورۀ 1، شمارۀ 2.
- احمدزاده، رسول و غلامحسین الهام (1397)، «قبض و بسط اصل (167) قانون اساسی در قلمرو کیفری»، مجلس و راهبرد، دورۀ 25، شمارۀ 95.
- اکبری، محمدجواد و سیدحسین هاشمی (1395)، «درنگی در مصادیق تعزیرات منصوص در فقه امامیه (تبیین تبصره 2 ماده 115 ق‌م‌ا سال92)»، مجلۀ جستارهای فقهی و اصولی، سال دوم، شمارۀ پیاپی چهارم.
- برهانی، محسن و مریم نادری‌فرد (1394)، «تعزیرات منصوص شرعی؛ مفهوم فقهی مصادیق قانونی»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، سال سوم، شماره 10.
- پایگاه اینترنتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه، به نشانی (https://edarehoquqy.eadl.ir) آخرین بازدید در تاریخ 18 شهریور 1399
- پژوهشکده شورای نگهبان (1395)، قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در پرتو نظرات شورای نگهبان، چاپ اول، تهران، پژوهشکده شورای نگهبان
- خالقی، علی، (1397)، آیین دادرسی کیفری، چاپ سی و ششم، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهردانش
- رحمانیان، حامد و محمدجعفر حبیب‌زاده (1392)، «معیار تفکیک حدود غیر مذکور از تعزیرات منصوص در قانون مجازات اسلامی 1392»، مجلۀ حقوقی دادگستری، سال هفتاد و هفتم، شمارۀ 84.
- ساریخانی، عادل و محمدهادی توکل‌پور (1395)، «مفهوم‌شناسی تعزیرات منصوص شرعی با تأکید بر نظرهای شورای نگهبان»، فصلنامۀ دانش حقوق عمومی، سال پنجم، شمارۀ 14.
- طباطبایی، محمدحسین (1354)، معنویت تشیع، چاپ اول، قم: نشر اندیشه.
- محقق داماد، سیدمصطفی (1406)، قواعد فقه، چاپ دوازدهم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
- مکارم شیرازى، ناصر (1425)، تعزیر و گستره آن، چاپ اول، قم، انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام.
- موسوی خمینی، روح‌الله (1389)، صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
- مهرپور، حسین (1368)، «سرگذشت تعزیرات (نگرشی بر سیر قانون‌گذاری تعزیرات در جمهوری اسلامی ایران)»، مجلۀ کانون وکلا، شمارۀ 148 - 149.
- هاشمی شاهرودى، سید محمود (1419)، بایسته‌هاى فقه جزا، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
عربی
- ابن‌ادریس، محمد بن منصور بن احمد (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- ابن منظور، ابو الفضل، جمال الدین، محمد بن مکرم (1414)، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع - دار صادر.
- اصفهانى، حسین بن محمد راغب (1412)، مفردات ألفاظ القرآن، چاپ اول، لبنان – سوریه: دار العلم - الدار الشامیة.
- اصفهانى، فاضل هندى، محمد بن حسن (1416)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- بغدادى، مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى (1413)، المقنعة (للشیخ المفید)، چاپ اول، قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید.
- جزرى، ابن‌اثیر، مبارک بن محمد (بی‌تا)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، چاپ اول، قم: مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان.
- جوهرى، اسماعیل بن حماد (1410)، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، چاپ اول، بیروت: دار العلم للملایین.
- حلبى، ابن زهره، حمزة بن على حسینى (1417)، غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، چاپ اول، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
- حلبى، ابوالصلاح، تقى‌الدین بن نجم الدین (1403)، الکافی فی الفقه، چاپ اول، اصفهان: کتابخانه عمومى امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام.
- حلى، جمال الدین، احمد بن محمد اسدى (1407)، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- حلى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (1420)، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة (ط - الحدیثة)، چاپ اول، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
- حلى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
- خوانسارى، سید احمد بن یوسف (1405)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، چاپ دوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
- سبزوارى، سید عبد الأعلى (1413)، مهذب الأحکام (للسبزواری)، چاپ چهارم، قم: مؤسسه المنار- دفتر حضرت آیت‌الله مرعشی نجفی.
- سیوری،، مقداد بن عبداللّٰه (1403)، نضد القواعد الفقهیة على مذهب الإمامیة، چاپ اول، قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
- سیوری، مقداد بن عبداللّٰه (1404)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، چاپ اول، قم: انتشارات کتابخانه آیة‌الله مرعشى نجفى
- صافی گلپایگانى، لطف الله (بی‌تا)، التعزیر، أحکامه و حدوده، بی‌جا.
- طباطبایی حائرى، سید على بن محمد (1418)، ریاض المسائل (ط - الحدیثة)، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- طرابلسى، ابن‌براج، قاضى، عبدالعزیز (1406)، المهذب (لابن البراج)، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، چاپ سوم، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
- طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن (1407)، تهذیب الأحکام، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
- طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن (1400)، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، بیروت: دار الکتاب العربی.
- عاملى، حر، محمد بن حسن (1409)، وسائل الشیعة، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- عاملى، (شهیداول)، محمد بن مکى (بی‌تا)، القواعد و الفوائد، چاپ اول، قم: کتابفروشى مفید.
- عاملى، (شهید ثانى)، زین الدین بن على (1413)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، چاپ اول، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
- فراهیدى، خلیل بن احمد (1410)، کتاب العین، چاپ دوم، قم: نشر هجرت.
- قمى، صدوق، محمد بن على بن بابویه (1413)، من لا یحضره الفقیه، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- کلینى، ابوجعفر، محمد بن یعقوب (1407)، الکافی (ط - الإسلامیة)، چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
- موسوی خمینى، سید روح اللّٰه (بی‌تا)، تحریر الوسیلة، چاپ اول، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
- موسوی خویى، سیدابوالقاسم (1422)، مبانی تکملة المنهاج، چاپ اول، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی ره.
- موسوی گلپایگانى، سیدمحمدرضا (1412)، الدر المنضود فی أحکام، چاپ اول، قم: دارالقرآن الکریم.
- نجفى، صاحب الجواهر، محمدحسن (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چاپ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
)