نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری حقوق خصوصی، استادیار دانشگاه قم

2 کارشناس ارشد فقه و حقوق

چکیده

یکی از مسائل پیچیده در ادله‌ی اثبات دعوا در حقوق اسلامی و حقوق موضوعه، مسأله‌ی تعارض اصل و ظاهر است؛ هرگاه ظاهر از ادله‌ی مشهور شرعیه و امارات منصوب از سوی شارع باشد، مانند خبر واحد، شهادت و اقرار، در تقدم آن بر اصل تردیدی نیست؛ اما اگر ظاهر مستفاد از قرائن، عرف و عادت، غلبه و شیوع و امثال آن باشد، میان فقها و حقوق‌دانان در تقدم ظاهر یا اصل اختلاف است. به نظر می‌رسد مشهور فقها در مقام تعارض اصل و ظاهر، ظاهر را بر اصل مقدم می‌دانند؛ با این وجود مصادیقی یافت می‌شود که در آن اصل بر ظاهر مقدم است. علت این است که بسیاری از فقها صرفاً به ظاهری که مورد تأیید شارع است، اعتماد می‌نمایند. در این نوشتار با بررسی مصادیق تعارض اصل و ظاهر، تقدم اصل بر ظاهر نتیجه می‌‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Study Examples Principle Conflict with Appearance in Religious Jurisprudence (Figh) and Law

نویسندگان [English]

  • Azizallah Fahimi 1
  • Mohammadreza Zand Vakili 2

چکیده [English]

One of the complex issues in prove claims of evidences to Islamic law and statute law is in principle conflict or appearance and this complexity, Has various causes that one of those is differences in  Examples of principle conflict with appearance or appearance with conflict. If appearance of the evidence known and appointed census being from lawgiver, there is no doubt in priority of appearance with principle, such as Unit News, confession and testified and like these. But there is some disagreement between jurists and lawyers in principle priority or appearance, if the appearance is understood through indications, customs and habit, dominance and prevalence and the like. Most jurists in conflict of principle and appearance, believe that the appearance is prior to the principle. Notwithstanding, the examples can be found that principle is prior to appearance. The cause is that many jurists merely rely on the appearance attested by the legislator. In this paper, the priority of the principle with the appearance is resulted, while studying the examples of the principle and appearance conflict.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Principle
  • Appearance
  • Conflict
  • Conflict of the Principle & Appearance
  • Religious Jurisprudence )Figh) & Law
1- آشتیانی، محمدحسن، کتاب القضاء، منشورات دارالهجره، قم، 1404.
2- آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایه الاصول، مؤسسه‌ی نشر اسلامی، قم، 1416.
3- ابن براج، عبدالعزیز، المهذب، مؤسسه‌ی نشر اسلامی، قم، 1406.
4- ابن حمزه طوسی، أبی جعفر محمدبن علی، الوسیله الی نیل الفضیله، شیخ محمد الحسون، مکتبه آیه‌الله العظمی المرعشی النجفی، چاپ اول، قم، 1408.
5- ابن منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت، 1408.
6- اصفهانی، محمد (فاضل هندی)، کشف اللثام، انتشارات آیت‌الله مرعشی، چاپ سنگی، قم، 1405.
7- انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، مجمع الفکر الإسلامی، قم، 1428.
8- بجنوردی، محمدحسن، قواعد الفقهیه، نشر الهادی، چاپ اول، قم، 1419.
9- بحرانی، یوسف، الدرر النجفیه، شرکه دارالمصطفی لاحیاء التراث، بیروت، 1423.
10- جبعی العاملی، حسن بن‌ زین‌الدین، تمهید القواعد، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، 1416.
11- جبعی العاملی، حسن بن‌ زین‌الدین، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، دارالعلم، بیروت، بی‌تا.
12- جبعی العاملی، حسن بن‌ زین‌الدین، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، مؤسسه‌ی معارف اسلامی، چاپ اول، قم، 1413.
13 - جبعی العاملی، حسن بن‌ زین‌الدین، معالم الدین فی الاصول، دارالفکر، قم،  1374.
14- گیلانی قمی، أبی القاسم بن‌الحسن، جامع الشتات، ناشر شرکه الرضوان، تهران، بی‌تا.
15- حر عاملی، محمدبن الحسن، وسائل الشیعه، منشورات المکتبه الاسلامیه، چاپ ششم، تهران، 1381.
16- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، جلد چهارم، گنج دانش، تهران، 1378.
17- دیانی، عبدالرسول، «ترتیب دلایل»، مجله‌ی‌ کانون وکلای دادگستری مرکز، شماره‌ی 8، شماره‌ی پیاپی 177، 1381.
18- زراعت، عباس، «تعارض ظاهر و اصل»، مجله‌ی دانشکده‌ی علوم انسانی دانشگاه سمنان، سال پنجم، شماره‌ی 14، تابستان 1385.
19- حسینی عاملی، سیدمحمد جواد، مفتاح الکرامه فی شرح القواعد العلامه، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
20- حکیم، محمدتقی، الاصول العامه للفقه المقارن، انتشارات دارالاندلس، 1996م.
21- حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروه الوثقی، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت، 1991.
22- حلی، حسن‌بن یوسف بن‌علی المطهر، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، ناشر مؤسسه‌ی نشر الاسلامی، چاپ اول، قم، 1410.
23- حلی، حسن‌بن یوسف بن‌علی المطهر، تذکره الفقها، مکتب المرتضویه، چاپ سنگی، قم، بی‌تا.
24- حلی، حسن‌بن یوسف بن‌علی المطهر، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیه، چاپ اول، قم، 1412.
25- حلی، حسن‌بن یوسف بن‌علی المطهر، قواعد الاحکام، منشورات الرضی، چاپ سنگی، قم، 1417.
26- حلی، یحیی بن سعید، جامع الشرائع، مؤسسه‌ی سیدالشهدا العلمیه، قم، 1405.
27- حلی، محمدبن منصوربن احمد (ابن ادریس)، السرائر، مؤسسه‌ی نشر الاسلامی وابسته به جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌، قم، 1417 هـ ق.
28- رشتی، میرزا حبیب‌الله، کتاب القضاء، منشورات دارالقرآن الکریم، قم، بی‌تا.
29- صابریان، علی‌رضا، «تعارض اصل و ظاهر در متون فقه»، مجله‌ی تخصصی فقه و حقوق دانشگاه آزاد واحد بابل، سال دوم، شماره‌ی 2، 1384.
30- صدوق، محمدبن علی‌بن الحسین بابویه قمی، المقنع، مؤسسه‌ی الامام الهادی (ع)، چاپ ششم، قم، 1415.
31- صدوق، محمدبن علی‌بن الحسین بابویه قمی، من لایحضره الفقیه، ناشر دارالکتب الاسلامی، چاپ پنجم، 1410.
32- طباطبایی، ‌سیدعلی، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، دارالهادی، بیروت، 1412.
33- طباطبایی، محمدکاظم، العروه الوثقی، دارالمعارف الاسلامیه، تهران، 1377.
34- طباطبایی، محمدکاظم، العروه الوثقی مع تعلیقات عده من الفقها، مؤسسه‌ی‌         نشر اسلامی، قم، 1420.
35- طباطبایی، محمد بن علی، المناهل، مؤسسه‌ی آل البیت،‌ چاپ سنگی، قم، بی‌تا.
36- طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، جلد دوم، دفتر نشر و فرهنگ اسلامی، تهران، 1408.
37- طوسی، أبی جعفر محمدبن حسین، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه، ناشر دارصعب، دارالتعارف، بیروت، بی‌تا.
38- طوسی، أبی جعفر محمدبن حسین، الخلاف، مؤسسه‌ی نشر اسلامی، قم، 1418.
39- طوسی، أبی جعفر محمدبن حسین، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، دارالکتب العربی، بیروت،1390.
40- طوسی، أبی جعفر محمدبن حسین، مبسوط فی فقه الامامیه، مکتبه الرضویه لاحیاء آثار الجعفریه، چاپ دوم، تهران، 1387.
41- فخرالمحققین، محمدبن حسن‌بن یوسف المطهر الحلی، ایضاح الفوائد فی شرح القواعد، چاپ اول، قم، 1388.
42- فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، دارالجیل، بیروت، ‌بی‌تا.
43- فیومی، احمدبن محمد، مصباح المنیر، جلد اول، دارالهجره، بیروت، 1405 ق.
44- قاضی، محمدبن علی، کاشف اصطلاحات الفنون، مکتبه الرضویه لاحیاء آثار الجعفریه، تهران، ‌بی‌تا.
45- کاتوزیان، ناصر، «ماهیت و اثر اماره حقوقی»، مجله‌ی ‌دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی، تهران، شماره‌ی 64، تابستان 1384.
46- کاشف الغطاء، محمدحسین، تحریرالمجله، ناشر مکتبه النجاح، تهران، ‌بی‌تا.
47- کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، ناشر دارالاضواء، چاپ اول، بیروت، 1413.
48- مجلسی، محمدتقی، روضه المتقین، بنیاد فرهنگ اسلامی، چاپ هشتم، 1406.
49- محقق ثانی، علی بن الحسین الکرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، مؤسسه‌ی آل‌البیت، چاپ اول، بیروت، 1411.
50- محقق ثانی، علی بن الحسین الکرکی، الرسائل، انتشارات آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اول، قم، 1409.
51- محقق حلی، أبی القاسم نجم الدین جعفربن الحسن الحلی، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مطبعه الآداب فی النجف الاشرف، بی‌تا.
52- محقق حلی، أبی القاسم نجم الدین جعفربن الحسن الحلی، المختصر النافع فی فقه الإمامیه، منشورات المکتبه الأهلیه، چاپ دوم، بغداد، 1383.
53- مراغه‌ای، میرعبدالفتاح، العناوین، مؤسسه‌ی نشر اسلامی، قم، 1417.
54- مغنیه، محمدجواد، فقه امام جعفرصادق (ع)، جلد ششم، دارالعلم، بیروت،  1977.
55- مقدس اردبیلی، احمد، مجمع الفائده و البرهان، جامعه‌ی مدرسین، قم، 1416.
56- مکی العاملی، محمد، ‌الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، ناشر مؤسسه‌ی نشر اسلامی، چاپ دوم، قم، 1417.
57- مکی العاملی، محمد، غایه المراد فی شرح نکت الإرشاد، قم، مرکز الأبحاث الإسلامیه، چاپ اول، 1414.
58- مکی العاملی، محمد، قواعد الفوائد فی الفقه و الاصول و العربیه، تحقیق سید عبدالهادی الحکیم، منشورات مکتبه المفید، قم، بی‌تا.
59- مکی العاملی، محمد، اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه، مرکز بحوث الحج و العمره، تهران، 1406. 
60- ملکی اصفهانی، مجتبی، فرهنگ اصطلاحات اصول، جلد دوم، انتشارات عالمه، تهران، 1379.        
61- موسوی خمینی، روح‌الله، تحریرالوسیله، مؤسسه‌ی نشر اسلامی، قم، 1417.
62- مؤمن سبزواری، محمدباقر، کفایه الاحکام، چاپ سنگی، ‌بی‌تا.
63- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، دارالاحیاء التراث، چاپ هفتم، بیروت، بی‌تا.
64- نجفی تبریزی، ‌شیخ راضی، تحلیل الاحکام فی شرح قضاء شرائع الاسلام، انتشارات دارالنشر، قم، بی‌تا.