نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه حقوق و علوم سیاسی، دانشکدۀ حقوق، علوم سیاسی و تاریخ، دانشگاه یزد، یزد، ایران
2 کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ حقوق، علوم سیاسی و تاریخ، دانشگاه یزد، یزد، ایران
چکیده
ارتکاب جرم در مقام دفاع مشروع، در صورتی جایز است که آن جرم برای «دفع خطر یا تجاوز»، ضرورت داشته باشد و نه «دفع مهاجم». در صورتی که فرد مورد تهاجم، امکان فرار داشته باشد، به علت انتفای ضرورت دفع خطر، ممنوعیت ایراد جرح و قتل بدون اذن حاکم در نهی از منکر، و رعایت حرمت جان مهاجم، توسل به «دفاع کشنده» جایز نیست. منظور از «دفاع کشنده» رفتاری تدافعی است که به‌واسطۀ ایراد صدمات شدید بدنی، و یا استفاده از سلاح سرد و یا گرم، جان مهاجم را در معرض خطر قرار می‌دهد. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی به بررسی حکم دفاع کشنده در فرض امکان فرار پرداخته است. نتیجۀ تحقیق نشان می‌دهد که اگر به‌رغم امکان فرار، مدافع از «دفاع کشنده» در برابر مهاجم استفاده نماید و بدین وسیله، مرتکب جنایت عمدی شود. با توجه به مبانی فقهی تبصرۀ 2 مادۀ 302 قانون مجازات اسلامی و تفسیر حقوقی آن، و رویۀ قضایی دیوان عالی کشور، وی مشمول حکم این تبصره، یعنی پرداخت دیه و تعزیر است. مطالعۀ تطبیقی نظام حقوقی ایالات متحدۀ آمریکا دربارۀ این موضوع، نیز نشان می‌دهد که رعایت «تکلیف عقب‌نشینی» مانع از جواز به‌کارگیری دفاع کشنده در آن نظام است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Impossibility of escape as justifying condition for "deadly self defense ", with a comparative attitude to the US legal system
نویسندگان [English]
- Hasan ghasemi Moghadam 1
- zakiye mirseydi 2
1 Assistant Professor, Department of Law and Political Science, Faculty of Law, Political Science and History, Yazd University, Yazd, Iran
2 Master of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Law, Political Science and History, Yazd University, Yazd, Iran
چکیده [English]
Committing a crime for self - defense is justified provided that, instead of defending against attacker, this crime is necessary for repelling the danger. In cases of escape possibility, because of elimination of danger repelling necessity, prohibition of battery and murder for “ nahye az monkar” without permission of ruler, and respect for the attacker right to life, it is not justified to use deadly self – defense. Deadly self - defense refers to inflict grievous bodily harm, or using cold weapon or firearm thereby puts the attacker right to life at risk. This article studied the topic with descriptive analytical methodology, and concluded If the defender, despite of escape possibility, uses deadly self – defense, thereby commits an intentional crime against the person, considering Islamic jurisprudent bases of note 2 of article 302 Islamic penal code, legal interpretation, and case law of supreme court, he will be subject to the rule of the mentioned note. Studying the United States legal system comparatively also shows that in compliance with the “ duty to retreat “, deadly self – defense could not be used.
کلیدواژه‌ها [English]
- escape possibility
- deadly self – defense
- necessity
- retaliation
- right to life
فارسی
- آخوندی، محمود (1381)، آیین دادرسی کیفری، جلد اول، قم: دانشگاه قم.
- آقایی‌نیا، حسین (1395)، جرائم علیه اشخاص (جنایات)، چاپ پانزدهم، تهران: نشر میزان.
- ابوذری، مهرنوش (1398)، «نگرش فازی در حوزه سن مسئولیت کیفری»، مجلۀ حقوقی دادگستری، سال 83، شمارۀ 108.
- اردبیلی، محمد علی (1392)، حقوق جزای عمومی، جلد اول ، چاپ سی ام، تهران: نشر میزان.
- الهام، غلامحسین و محسن برهانی (1395)، درآمدی بر حقوق جزای عمومی جرم و مجرم، جلد اول، چاپ دوم، تهران: نشر میزان.
- بازگیر، یدالله (1376)، قانون مجازات اسلامی در آیینه آرا دیوان عالی کشور؛ قتل عمد، تهران: انتشارات ققنوس.
- خدابخشی، عبدالله (1386)، «جنبه‌های مدنی و کیفری دفاع مشروع»، مجلۀ تخصصی الهیات و حقوق، شمارۀ 23.
- رحیمی پور، ایمان (1398)، «تأثیر امکان فرار در مشروعیت دفاع؛ مطالعه تطبیقی در فقه، نظام حقوقی ایران و ایالات متحده آمریکا»، مجموعه مقالات افق‌های نوین حقوق کیفری (نکوداشت نامه استاد حسین آقایی‌نیا)، تهران: میزان.
- سعدی، حسینعلی و حسین خدایار (1390)، «تحلیل فقهی مبانی مشروعیت دفاع»، پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، دورۀ 12، شمارۀ 33.
- شمس ناتری، محمدابراهیم و سعید عبدالله‌یار (1389)، «دفاع مشروع و مبانی مشروعیت آن»، مطالعات حقوقی، دورۀ 2، شمارۀ 2.
- شمس ناتری، محمد ابراهیم، زارع، محمدکاظم (1396)، «بازشناسی مفهوم دفاع مشروع در قانون جدید مجازات اسلامی»، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دورۀ 50، شمارۀ 1.
- صانعی، یوسف (1388)، استفتائات قضایی، جلد اول، چاپ سوم، قم: انتشارات پرتو خورشید.
- عراقی، جلال و یدالله خیام پور (1394)، «نگاهى مقایسهاى به مراتب امر به معروف و نهى از منکر»، فقه، دورۀ 19 شمارۀ 74.
- لطفی، اسدالله و مجید عزیزیانی ( 1393)، «قتل عمد و بررسی آن با دفاع مشروع با مداقه در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392»، جستارهای فقه و حقوق، سال 1، شمارۀ 2.
- لفیو، واین آر (1390)، سببیت و قتل، ترجمه دکتر حسین آقایی نیا، چاپ دوم، تهران: نشر میزان.
- میرمحمد صادقی، حسین (1392)، جرائم علیه اشخاص، چاپ یازدهم، تهران: نشر میزان.
- نظری‌نژاد، محمدرضا ( 1392)، «مبانی و موجبات دفاع مشروع در برابر حمله به حیات و تهدید آن»، فقه و حقوق اسلامی، سال سوم شمارۀ ششم.
- نوبهار، رحیم (1389)، اصل قضایی بودن مجازات ها، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش.
- وطنی، امیر (1381)، «بررسی فقهی اضطرار و ضرورت»، مقالات و بررسی‌ها، دفتر هفتاد و یکم.
عربی
- ابن منظور، ابوالفضل (1414 ق)، لسان العرب، جلد اول، چاپ سوم، بیروت: دارالفکر.
- آصفی، محمد مهدی (1430ق)، «الدفاع الشرعی الشخصی تجاه العدوان علی النفوس و الاعراض و الاموال»، فقه اهل البیت (ع)، دورۀ 14، شمارۀ 56.
- خمینی، روح الله (1390ق)، تحریرالوسیله، جلد اول، چاپ دوم، نجف اشرف: مطبعه الآداب.
- زبیدی، مرتضی (2005م)، تاج العروس من جواهر القاموس، جلد11، بیروت: دارالفکر.
- سبحانی، جعفر (1387)، زبده الاحکام، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
- سبزواری، عبدالاعلی (1388ق)، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، جلد بیست و هشتم، قم: دارالتفسیر.
- شهیدثانی، زین الدین ابن علی (1413 ق)، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، جلد پانزدهم، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
- طباطبایی، علی (1422 ق)، ریاض المسائل، جلد سیزدهم، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
- طوسی، محمد ابن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، جلد هفتم، تهران: المکتبه المرتضویه لاحیا آثار الجعفریه.
- علامه حلی، حسن ابن یوسف (بی‌تا)، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، جلد اول، مشهد: مؤسسه آل البیت.
- علامه حلی، حسن ابن یوسف (1412 ق)، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، جلد پانزدهم، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
- فاضل هندی، محمد (1379)، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، جلد دهم، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
- کلینی، محمد ابن یعقوب (1430ق)، الکافی، جلد نهم، قم: دارالحدیث للطباعه و النشر.
- گلپایگانی، محمد رضا (بی‌تا)، الحدود و التعزیرات، جلد دوم، قم: مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت.
- مدرسی، محمد تقی (1419ق)، الوجیز فی الفقه: احکام الجهاد و القتال، تهران: دار محبی الحسین (ع).
- مدرسی، محمد تقی (1427ق)، الفقه الاسلامی، جلد چهارم، بیروت: دار القاری.
- منتظری، حسینعلی (1371)، الاحکام الشرعیه علی مذهب اهل البیت، تهران: نشر تفکر.
- نجفی، محمدحسن (1362ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد چهل و یکم، بیروت: دار احیا التراث العربی.
انگلیسی
- Ackermann N, Goodman MS, Gilbert K, Arroyo-Johnson C, Pagano M. (2015), “Race, law, and health: Examination of Stand Your Ground and defendant convictions in Florida”. Soc Sci Med. 2015;142.
- Gasparrini, A; Wiebe, DJ; (2016) “Evaluating the Impact of Florida’s Stand Your Ground Self-defense Law on Homicide and Suicide by Firearm: An Interrupted Time Series Study”. JAMA internal medicine, 177, (1).
- Lave, Tamara, (2013) “Shoot to kill; A critical look at stand your ground laws “, University of Miami law review, Vol 67, (2).
- Macklin, Audrey (1993) “The duty to retreat in US law”, Article in Criminal Law Forum, at: https://www.researchgate.net/publication/248774448
- New Jersey Revised Statutes, at: https://www.gcls.org/new-jersey-revised-statutes
- New York State Penal Code at: http://ypdcrime.info/penal.law/
- Tak, Peter (2003), The Dutch Criminal Justice System, at:https://www.researchgate.net/publication/254881404
- Wallace, lacey N, (2014), “Castle doctrine legislation; unintended effects for gun ownership”, Justice Policy Journal, vol 11, number 2.
)