نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق عمومی دانشگاه امام صادق (ع)

2 دانش‌ آموخته دکتری حقوق بین‎ الملل دانشگاه علامه طباطبایی

3 دانش‎ آموخته کارشناسی ارشد حقوق بین‎ الملل دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

یکی از عمده­ ترین مصادیق به‌کارگیری سلاح شیمیایی در جریان مخاصمات مسلحانه مدرن، استفاده گسترده ارتش عراق از آن در جنگ تحمیلی بر علیه رزمندگان و غیرنظامیان ایرانی و حتی اتباع عراقی می­باشد که در نتیجه آن هزاران تن شهید و یا مصدوم گردیده اند. در این میان و به سبب لزوم حمایت یک دولت از اتباع خود، جمهوری اسلامی ایران هم با توجه به شدت آلام و آثار زیان‌بار وارده بر قربانیان ایرانی حملات شیمیایی عراق و خانواده ­های ایشان، وظیفه تسهیل دادخواهی این افراد از مرتکبان حملات مزبور را بر عهده دارد. در همین راستا قوه قضاییه نیز به عنوان رکن قضایی کشور، تکلیف به تسهیل و مساعدت در دادخواهی داخلی قربانیان ایرانی حملات شیمیایی عراق از طریق سازکارهای قضایی داخلی را بر عهده دارد.
در این چارچوب، گرچه صلاحیت لازم برای ورود دادگاه‌های داخلی در این حوزه وجود دارد، اما با توجه به عدم جرم انگاری جنایات بین­ المللی در قوانین داخلی ایران، دادخواهی کیفری یا مدنی مصدومان شیمیایی ایرانی و خانواده­ های ایشان از مقامات وقت عراق و همچنین افراد کمک‌کننده به تسلیح شیمیایی ارتش بعث عراق منوط به جرم­ انگاری دقیق جنایات بین­ المللی و از آن جمله، جرم به‌کارگیری سلاح شیمیایی به عنوان مصداقی از جنایت جنگی می­باشد. از سوی دیگر، با توجه به اصل مصونیت قضایی دولت‌ها نزد دادگاه­ های یکدیگر، در حال حاضر تنها طرح مسئولیت بین ­المللی دولـت آمـریـکا در دادگـاه‌های داخـلی ایـران از جـهت کمـک به تسـلیح ارتش عراق به سلاح‎های شیمیایی، آن هم در چارچوب اصل عمل متقابل امکان­پذیر خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Lawsuit Proceedings for Victims of Use of Chemical Weapons in the Imposed War in the Judiciary of the Islamic Republic of Iran

نویسندگان [English]

  • Tavakkol Habibzadeh 1
  • keivan eghbali 2
  • Najmeh Samiei Nasab 3

1 Department of Public Law, Faculty of Law, Imam Sadiq University, Tehran

2 international law department, Faculty of law, Allameh tabatabii university, tehran, iran

3 Faculty of Law, Allameh Tabatabaei University

چکیده [English]

One of the main examples of the use of chemical weapons during modern armed conflicts is the widespread use of these weapons against Iranian soldiers and civilians and even Iraqi citizens, by the Iraqi army in the imposed war resulting in thousands being martyred or injured. Meanwhile, due to the need to protect its citizens, the Islamic Republic of Iran, given the severity of the harm done to the Iranian victims of chemical attacks and their families, has the task of facilitating the litigation of these individuals from the perpetrators of the attacks. In this regard, the judiciary is also of a pivotal task for facilitating the domestic litigation of Iranian victims of chemical attacks through internal judicial mechanisms.
In this framework, although the domestic courts have competence to proceed in this case, but with regard to the non-criminalization of international crimes in Iran's domestic laws, the criminal or civil litigation of Iranian chemical victims and their families from Iraqi authorities and also, the people who helped the Iraqi Ba'ath army to achieve chemical weapons are subjected to the exact criminalization of international crimes, including the use of chemical weapons as an example of war crimes. On the other hand, according to the principle of judicial immunity of states, only the international responsibility of the United States for helping the Iraqi army to be armed with chemical weapons is litigious before the domestic courts of Iran, within the framework of the principle of countermeasure.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Chemical Weapon
  • Individual Criminal Responsibility
  • International Responsibility of States
  • Competence of Internal Court
  • Reciprocity
-    جلالی، محمود؛ مقامی، امیر، «تعامل حقوق ایران و حقوق بین‎الملل کیفری در جرم انگاری کاربرد سلاح‎های شیمیایی»، نامه مفید، شماره 70، 1387.
-    جهان­ تیغ، حسین؛ نجفی، حسین، «نقش و جایگاه پروتکل ­های الحاقی به کنوانسیون ژنو 1949 در حقوق بین‎الملل»، فصلنامه جسـتارهای حقوق عمومی، سـال دوم، شماره پنجم، 1397.
-    حبیب‌زاده، توکل؛ بهمن‌تاجانی، شهرام، «اعمال قانون مصونیت دولت‌های خارجی آمریکا: حاکمیت قـانون یا تمکین محـاکم از قوه مجریه»، مجله علـمی‌ ـ پژوهشی راهـبرد،‌ شماره ۶۵، زمستان ۱۳۹۱.
-    حبیبی ‌مجنده، محمد؛ حسینی‌آزاد، سیدعلی؛ رحیم خویی، الناز، «نقد عملکرد ایالات متحده آمریکا در نقض مصونیت قضایی دولت‌ها در آیینه حقوق بین‌الملل و رأی ۲۰۱۲ دیوان بین‌المللی دادگستری»، مجله حقوقی بین‌المللی، شماره ۵۱، ۱۳۹۳.
-    خضری، سیدمرتضی، «مصونیت دولت از نگاه حقوق بین‎الملل»، پژوهش اندیشه­ های حقوقی، سال اول، شماره 3، 1391.
-    دلخوش، علیرضا، «جنبه ­های گوناگون مسئولیت در حقوق بین­ الملل کیفری»، مجله حقوقی بین­ المللی، شماره 44، 1390.
-    رمضانی قوام‌آبادی، محمدحسین، «نفی مرور زمان در حقوق بین­ الملل کیفری»، فصلنامه حقوق دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره 43، شماره 4، 1392.
-    ستایش پور، محمد؛ عابدینی، عبداله، «استفاده عراق از سلاح‎های شیمیایی علیه ایران در جنگ تحمیلی: مسئولیت اشتقاقی ایالات متحده امریکا»، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال هفدهم، شماره 50، 1395.
-    ظریف، محمدجواد؛ سجادپور، سیدمحمدکاظم، دیپلماسی چندجانبه. جلد دوم، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، تهران، 1387.
-    عبداللهی، محسن و میرشهبیز شافع، مصونیت قضایی دولت در حقوق بین‌الملل، چاپ دوم، معاونت پژوهش، تدوین و تنقیح قوانین ریاست جمهوری، ۱۳۸۶.
-    عبداللهی، محسن؛ نصیری محلاتی، زوبین، «گزارشی از آخرین تحولات نقض مصونیت ایـران در دادگـاه هـای ایالات متحــده»، ســالنامه حـقوق تطـبـیقی و بین‎المـلل، شماره 3، 1386.
-    عزیزی، ستار، «بررسی امکان مطالبه حقوق و جبران زیان‎های وارده به قربانیان و خانواده‎های آسیب دیدگان بمباران شیـمیایی سردشـت»، هفـته­نامه صور اسرافیل، شماره 99، 1396.
-    فروغی، فضل­اله؛ جودکی، بهزاد، «راه­حل‌های تعارض صلاحیت در قلمرو حقوق جزای بین ­الملل»، مجله حقوقی بین­ المللی، دوره سی‌وچهارم، شماره 75، 1396.
-    نژندی‌منش، هیبت­الله، «تأملی بر احقاق حقوق قربانیان سلاح‌های شیمیایی در پرتو صلاحیت مدنی جهانی: با تأکید بر قربانیان ایرانی کاربرد سلاح‌های شیمیایی جنگ عراق علیه ایران»، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال هفدهم، شماره 50، 1395.
-    نواری، علی، «مصونیت قضایی دولت و نقض حقوق بشر در پرتو عملکرد دولت‎ها، رویه قضایی و دکترین»، فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست و پنجم، شماره 4، 1390.
-    Blum, William, »Anthrax for Export, U.S. companies sold Iraq the ingredients for a witch's brew«, the progressive, April 1998, at:
http://www.progressive.org/news/2007/07/5080/anthrax-export.
-    Cassese, Antonio, International Law, 2nd Edition, USA, Oxford University Press, 2005.
-    Dobbs, Michael, »U.S. Had Key Role in Iraq Buildup Trade in Chemical Arms Allowed Despite Their Use on Iranians, Kurds«, Washington Post, December 30, 2002. at:
http://courses.washington.edu/jsisb311/Case_Studies/Entries/2014/6/5_New_wars_For_A_New_Century_files/ U.S. Had Key Role in Iraq Buildup.pdf.
-    Fellmeth, Aaron; Horwitz, Maurice, Guide to Latin in International Law, New York, Oxford University Press, 2009.
-    International Law Commission, Draft Articles on Responsibility of States for Internationally Wrongful Acts, November 2001, Supplement No. 10 (A/56/10)
-    Shenon, Philip, »Declaration Lists Companies That Sold Chemicals to Iraq«, 21 December, 2002, at:
http://www.nytimes.com/2002/12/21/international/middleeast/21CHEM.html
-    The Vietnam Association for Victims of Agent Orange/Dioxin V. Dow Chemical Company, at:
http://www.state.gov/documents/organization/87322.pdf.
-    Tyler, Patrick, »Officers Say U.S. Aided Iraq in War despite Use of Gas«, The New York Times, August 18, 2002, at:
http://www.nytimes.com/2002/08/18/world/officers-say-us-aided-iraq-in-war-despite-use-of-gas.html?pagewanted=all