نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، معاون حقوقی و امور مجلس وزارت علوم تحقیقات و فناوری

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه علوم قضایی تهران

3 دانشجوی دکتری فقه و حقوق خصوصی دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

در بخش اخیر ماده 728 ق.آ.د.م پیشین آمده بود: «... ضرر ممکن است به واسطه از بین رفتن مالی باشد یا به واسطه فوت شدن منفعتی که از انجام تعهد حاصل می‌شده است.» این حکم، به همه گفت‌وگوها درباره امکان مطالبه «منافع فوت‌شده» پایان می‌بخشید و به طلبکار حق می‌داد که زیان ناشی از محروم ­ماندن خود از منافع مسلم را، در کنار تلف اموال و فزونی بدهی­های خود، از متخلف بگیـرد. پس از پیـروزی انفلاب اسلامی و تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال 1358، طبق اصل چهارم مقـرر شد که «کلیه قوانین و مقـررات مدنی، جزایی، مالی، اقتصادی، اداری، فرهنگی، نظامی، سیاسی و غیر اینها باید بر اساس موازین اسلامی باشد» و این اصل بر لزوم اسلامی بودن کلیه قوانین و مقررات تأکید نمود. مقنن با گذشت سال­ها پس از انقلاب در تبصره 2 ماده 515 ق.آ.د.م 1379 که علی­القاعده طبق اصل چهارم ق.ا می‌بایست مبتنی بر فقه اسلامی باشد، مقرر نمود: «خسارت ناشی از عدم‌‌النفع قابل مطالبه نیست ...» و بدین وسیله اختلاف‌نظرهای شدیدی را میان صاحبان فن ایجاد نمود. در این مقاله درصدد بیان این مطلب هستیم که در فقه اسلامی تمامی ادله ناظر بر جبران‌ناپذیری خسارت ناشی از عدم­النفع قابل رد است و بالعکس؛ بر خلاف این ادله دلیل وجود دارد و لذا استنباط مقنن از منابع فقهی در وضع این قاعـده پس از انقلاب بر طریق صواب نبوده است. بنابراین، نه تنها تبصره 2 ماده 515 ق.آ.د.م 1379 از منظر این پژوهش خلاف قانون اساسی و به‌ویژه اصل چهارم است، بلکه با مبانی فقهی نیز سازگاری ندارد و لذا اصلاح آن ضروری است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Possibility of Reparation of Loss of Profit in Imamia School of Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Mohammad Roshan 1
  • aliakbar jafari 2
  • Mojtaba Jahantighi 3

2 student

3 student

چکیده [English]

In recent section of previous civil procedure law (article 728) was mentioned that damage can be caused by destruction of property or can be generated by loss of profit which was resulted by performing of an obligation. This verdict put an end to all conflicts about loss of profit and gave right to creditor to his definite deprivation benefit beside property casualty and increase of his debts. After Islamic revolution and constitution passage in 1358, According to the forth principle: "All civil, penal, financial, administrative, cultural, political law and other ones should be based on Islamic principles." This important principle emphasized that all provisions should be Islamic. Legislator a long time after the Islamic revolution in second waver of article 515 of civil procedure law approved in 1379 that regularly should be constructed on jurisprudence noted that: "loss of profit cannot be demanded" and accordingly generated a profuse conflicts among scientists. In this essay we want to say that all reasons in irreparability of loss profit can be refuted and vice versa, there are many reasons against first viewpoint. As a result legislator deduction from jurisprudence resources was not correct. Accordingly not only second waver of article 515 civil procedure law approved in 1379 is contrary to the constitution especially forth principle, but also it does not have compatibility with jurisprudence basis, consequently its reform is requisite.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Loss of Profit
  • No Harm
  • Destruction and Causation
  • Warranty and Usurpation
-       اردبیلى، احمد بن محمد، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، جلد10، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1403 ق.
-       انصارى دزفولى، مرتضى بن محمد امین، رسائل فقهیة (للشیخ الأنصاری)، چاپ اول، قم، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 1414 ق.
-       ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، کتاب المکاسب (للشیخ الأنصاری)، جلد 3، چاپ اول، قم، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 1415 ق.
-       ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، فرائد الاصول، جلد 2، چاپ اول، قم، موسسه دارالکتاب (الجزایری)، 1418ق.
-       اصفهانى، محمدتقى، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، جلد 10، چاپ دوم، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406 ق.
-       اصفهانی، محمدحسین، القواعد الفقهیه و الاجتهاد و التقلید (نهایه الدرایه)، چاپ اول، قم، کتابفروشی سیدالشهداء، 1374 ق.
-       امامى، سیدحسن، حقوق مدنى، جلد 1، تهران، انتشارات اسلامیة، بی تا.
-       ــــــــــــــــ ، قواعد فقه (قاعده لاضرر)، جلد 2، چاپ اول، تهران، نشر دانشگاه امام صادق (ع)، 1389.
-       بهرامی احمدی، حمید، سوء­استفاده از حق، چاپ دوم، موسسه اطلاعات، 1370.
-       جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، جلد 4، چاپ اول، تهران، گنج دانش، 1376.
-       حائرى طباطبایى، سید على بن محمد، ریاض المسائل، جلد 14، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1418 ق.
-       حسینى مراغى، سید میرعبدالفتاح بن على، العناوین الفقهیه، جلدهای 1 و 2، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1417 ق.
-       خراسانى، محمد کاظم، قاعده الضرر و الاجتهاد و التقلید (کفایه الأصول)، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1409 ق.
-       خمینى، سید روح اللّه موسوى، کتاب البیع، جلد 1، چاپ اول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، 1421 ق.
-       خویى، سید ابوالقاسم موسوى، مصباح الفقاهه (المکاسب)، جلد 2، بی جا، بی تا.
-       درودیان، حسنعلی، جزوه حقوق مدنی، انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 1370.
-       سبحانى تبریزى، جعفر، الرسائل الأربع، جلد 2، چاپ اول، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1415 ق.
-       سیستانى، سید على حسینى، قاعدة لا ضرر و لا ضرار، چاپ اول، قم، دفتر آیه‌الله سیستانى، 1414 ق.
-       شیروی، عبدالحسین، «نقد و بررسی مقررات آیین دادرسی مدنی راجع به مطالبه خسارات قراردادی و تأخیر تأدیه»، مجله مجتمع آموزشی عالی قم، شماره 9، 1380.
-       صفایی، حسین، دوره مقدماتی حقوق مدنی (قواعد عمومی قراردادها)، جلد 2، چاپ سیزدهم، تهران، نشر میزان، 1391.
-       طباطبایى یزدى، سید محمدکاظم، تکمله العروه الوثقى، جلد 1، چاپ اول، قم، کتابفروشى داورى، 1414 ق.
-       طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، الخلاف، جلد 3، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1407 ق.
-       ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، تهذیب الأحکام، جلد 7، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1407 ق.
-       عاملى، زین الدین بن على، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (المحشّى ـ کلانتر)، جلد 7، چاپ اول، قم، کتابفروشى داورى، 1410 ق.
-       ــــــــــــــــــــــــ ، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، جلد 12، چاپ اول، قم، موسسه معارف اسلامی، 1413 ق.
-       عاملى، سید جواد بن محمد حسینى، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلاّمه، جلد 18، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1419 ق.
-       عاملى کرکى، على بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، جلد 6، چاپ دوم، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1414 ق.
-       عاملى، محمد بن مکى، الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه، جلد 3، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1417 ق.
-       کلینى، ابو جعفر محمد بن یعقوب، الکافی، جلد 5، چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407 ق.
-       محقق حلّى، نجم‌الدین جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد 3، چاپ دوم، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408 ق.
-       محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه (بخش مدنی)، چاپ سی و هفتم، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1391.
-       محمدی، ابوالحسن، مبانی استنباط حقوق اسلامی، چاپ پنجاهم، تهران، موسسه انتشارات دانشگاه تهران، 1391.
-       محمدی، علی، شرح اصول فقه مظفر، جلد 4، چاپ دوازدهم، قم، انتشارات دارالفکر، 1390.
-       مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، جلد 1، چاپ ششم، قم، موسسه نشر اسلامی، 1431ق.
-       موحدى لنکرانى، محمد فاضل، تفصیل الشریعه ـ الغصب، إحیاء الموات، المشترکات و اللقطه، چاپ اول، قم، مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام، 1429 ق.
-       موسوى بجنوردى، سیدحسن، القواعد الفقهیه، جلد 4، چاپ اول، قم، نشر الهادی 1419 ق.
-       نجفى، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، جلد 37، چاپ هفتم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1404 ق.
-       نجفی خوانسارى، موسى بن محمد، رساله فی قاعده نفی الضرر، چاپ اول، تهران، المکتبة المحمدیة، 1373 ق.