نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه حقوق، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
2 استادیار گروه حقوق بین‌الملل، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
چکیده
از بایسته‌های تضمین اجرای اصل حاکمیت قانون در سطح نهادهای سیاسی، پیش‌بینی ضمانت‌اجرا برای نقض قوانین از سوی مقامات سیاسی است. قانون اساسی ایران نیز با پیش‌بینی سازوکارهای مختلفی برای مسئولیت رئیس‌جمهور کوشیده است تا ضرورت پیش‌گفته را اجابت کند. باوجود پیش‌بینی امکان محاکمۀ رئیس‌جمهور در پیشگاه دیوان‌عالی کشور به دلیل تخلف وی از وظایف قانونی‌اش در بند 10 اصل 110 قانون اساسی، نظام حقوق اساسی ایران هم از نظر آموزه‌ای و هم از جنبۀ رویه‌ای دراین‌باره فقیر است. بر این اساس، پژوهش حاضر می‌کوشد با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی و از طریق تبارشناسی تاریخی‌حقوقی، توجه به رهیافت‌های حقوق اساسی تطبیقی، شناسایی چالش‌های موجود و ارائۀ راهکارهایی برای حل آن‌ها، گامی در راستای غنای آموزه‌های حقوق اساسی در ارتباط با مسئولیت رئیس‌جمهور در برابر دیوان عالی کشور برداشته و زمینه را برای ایجاد و تقویت رویه در این خصوص فراهم کند. پژوهش حاضر درصدد پاسخگویی به پرسش‌های زیر است: شناسایی و کاربست صلاحیت دیوان‌عالی در رسیدگی به تخلف رئیس‌جمهور از انجام وظایف قانونی وی، در نظام حقوقی فعلی با چه ابهامات و چالش‌هایی مواجه است و آیا صلاحیت مزبور از توجیه و مطلوبیت حقوقی و سیاسی برخوردار است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد عدم تصویب قوانین کافی برای اجرایی‌کردن مسئولیت مزبور، اطلاق حکم قانون اساسی درخصوص تخلف رئیس‌جمهور، ابهام در نسبت صلاحیت دیوان‌عالی و دادگاه‌های عمومی دادگستری در اجرای مسئولیت مذکور و متروک‌ماندن اجرای قسمت نخست بند پیش‌گفته ازجمله چالش‌های قابل‌اشاره در این مورد هستند که تعدیل مسئولیت رئیس‌جمهور در برابر دیوان‌عالی، تصویب قوانین لازم برای اجرایی‌کردن آن و اصلاح قانون اساسی (متعاقب انجام مطالعات تکمیلی) می‌توانند به‌عنوان راهکار، مدنظر سیاست‌گذاران نظام حقوقی ایران قرار گیرند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The Jurisdiction of The Supreme Court in Prosecuting The President for His/Her Violation of Legal Duties; Challenges & Solutions
نویسندگان [English]
- mahdi moradi berelian 1
- Mghasem Tanghestani 2
1 Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Law and Political Sciences, Mazandaran University, Babolsar, Iran
2 Assistant Professor, Department of International Law, Faculty of Law and Political Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]
One of the necessities of the rule of law at the level of politicalinstitutions is to provide enforcement guarantees for violations of laws bypolitical authorities. The Iranian constitution has tried to meet theaforementioned necessity by providing various mechanisms for the responsibilityof the president. Despite the possibility of the president being tried beforethe Supreme Court for violating his legal duties under Article 110 (10) of theConstitution, Iran's constitutional system is both doctrinaire and procedurallypoor. Based on this, the current research tries to pay attention to thecomparative constitutional law approaches, identify the existing challenges andprovide solutions to solve them, using the descriptive and analytical methodand through legal historical genealogy, a step in the direction of enrichingthe doctrines of the constitutional rights in relation to the president'sresponsibility before the court. The Supreme Court of the country should takeit and provide the ground for creating and strengthening the procedure in thisregard. This study seeks to answer the following questions: In the currentlegal system, what are the ambiguities and challenges of identifying andapplying the jurisdiction of the Supreme Court? And has the jurisdiction any legal and political justification and desirability? Research findings show thatnot enough laws have been passed to implement this responsibility, thegenerality of the constitutional provision on the violation of the president, ambiguity in the competence of the Supreme Court and the General Courts of Justicein exercising this responsibility and the abandonment of the implementation ofthe first part of the aforesaid paragraph in the Constitution are among thenotable challenges in this regard. Amending the constitution and adjusting thepresident's responsibility to the Supreme Court and passing the necessary lawsto put in place should be considered as a solution by the Iranian legalsystem policymakers.
کلیدواژه‌ها [English]
- Legal Responsibility
- Judiciary Incompetency
- Dismissal of President
- Judicial control
- Constitution
فارسی
- تنگستانی، محمدقاسم (1399)، «تأملی بر ابعاد حقوقی و سیاستی لوایح قضایی»، مجله حقوقی دادگستری، دورۀ 84، شمارۀ 109.
- جاوید، محمدجواد و زین‌العابدین یزدان‌پناه (1400)، «عدم تحقق مطلوب نظارت بر اعمال حکومت در چهارچوب حقوق عمومی ایران به‌مثابۀ نوعی هستی اجتماعی»، مجلۀ حقوقی دادگستری، دورۀ 85، شمارۀ 116.
- درویش‌وند، ابوالفضل (1394)، «شرح بند 10 اصل 110 قانون اساسی»، گزارش پژوهشی پژوهشکده شورای نگهبان، شماره مسلسل 13940082.
- رستمی، ولی و احمد رنجبر(1391)، «جایگاه و نقش رئیس‌جمهور در نظام‌های مختلف جمهوری»، حقوق تطبیقی، دوره 9 (19)، شماره 1 (97).
- روایتی از احضار محمود احمدی‌نژاد به دادگاه، (2/09/1392 )، پایگاه خبری ایسنا، تاریخ مراجعه (13/11/1400) قابل‌دسترسی در : https://www.isna.ir/news/92090201021
- سرگذشت یک شکوائیه، تاریخ مراجعه (10/11/1400) قابل‌دسترسی در: https://www.etemadonline.com/fa/tiny/news-487737
- شعبانی، قاسم (1373)، حقوق اساسی و ساختار حکومت جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، تهران: اطلاعات.
- صالحی، محمد (1396)، «اصول قانون اساسی در پرتو نظرات شورای نگهبان اصل یک‌صد و چهلم»، گزارش پژوهشی پژوهشکده شورای نگهبان، شماره مسلسل13960071.
- صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، جلسۀ سی‌و‌دوم تا پنجاهم، (1364)، تهران: اداره‌کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
- طباطبایی‌مؤتمنی، منوچهر (1390)، حقوق اساسی، چاپ چهاردهم، تهران: میزان.
- عدل، مصطفی (منصورالسلطنه) (1389)، حقوق اساسی یا اصول مشروطیت، به اهتمام علی‌اصغر حقدار، چاپ اول، تهران: چشمه.
- عمیدزنجانی، عباسعلی (1397)، حقوق اساسی: شامل حقوق اساسی یک (مبانی)، حقوق اساسی دو (ساختار حکومت و نهادهای اساسی و حقوق اساسی سه (مردم و حکومت)، چاپ اول، تهران: خرسندی.
- فاورو، لویی (1388)، دادگاه‌های قانون اساسی، برگردان علی‌اکبر گرجی‌ازندریانی، چاپ اول، تهران: میزان.
- فخر، حسین (1400)، «جستاری انتقادی در رسیدگی به اتهامات مقامات عالی اجرایی در ایران»، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال بیست‌وهشتم، شمارۀ 108.
- قاضی، ابوالفضل (1383)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، چاپ دوازدهم، تهران: میزان.
- گزارش شکایت از محمود احمدی‌نژاد (27/03/1392)، پایگاه خبری اختبار، تاریخ مراجعه (13/11/1400) قابل‌دسترسی در: https://www.ekhtebar.com/?p=3861
- مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دورۀ دوم، اجلاسیۀ دوم، جلسۀ دویست‌و شصت‌و‌هفتم، 14/02/1365، شمارۀ روزنامه رسمی 12019.
- مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دورۀ دوم، اجلاسیۀ دوم، جلسۀ دویست‌و شصت‌و‌هشتم، 16/02/1365، شمارۀ روزنامه رسمی 12020.
- مقدسین، حمیدرضا و علی‌اکبر گرجی‌ازندریانی (1399)، «مفهوم‌شناسی عدم‌کفایت رئیس‌جمهور و چگونگی احراز آن در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامۀ پژوهش حقوق عمومی، دورۀ بیست‌و‌دوم، شمارۀ 68.
- مهرپور، حسین (1387)، مختصر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، تهران: دادگستر.
- نجفی‌اسفاد، مرتضی و فرید محسنی (1384)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، چاپ سوم، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
- وکیلیان، حسن (1392)، «ویژگی‌ها و معیارهای ارزیابی نظام‌های حکومتی (مطالعۀ تطبیقی نظام‌های پارلمانی، ریاستی و مختلط)» گزارش پژوهشی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل .13214.
- هاشمی، سیدمحمد (1390)، حقوق اساسی و ساختارهای سیاسی، چاپ اول، تهران: میزان.
- هریسی‌نژاد، کمال‌الدین (1387)، حقوق اساسی تطبیقی، چاپ اول، تبریز: آیدین.
انگلیسی
- Baranger, Denis (2019), French Constitutional Law. In R. Masterman, Roger & Robert Schütze (Eds.), The Cambridge Companion to Comparative Constitutional Law (pp. 92-112). Cambridge: Cambridge University Press.
- Dyzenhaus, David (2012), States of Emergency, In Rosenfeld, Michel & András Sajó (Eds.), The Oxford Handbook of Comparative Constitutional Law (pp.442-466). Oxford: Oxford University Press.
- Federal Constitutional Court Act in the version of 11 August 1993 (Federal Law Gazette I p. 1473), last amended by Article 2 of the Act of 8 October 2017 (Federal Law Gazette I p. 3546), available at:
https://www.bundesverfassungsgericht.de/SharedDocs/Downloads/EN/Gesetze/BVerfGG.pdf?__blob=publicationFile&v=1 (last visited on 02/02/ 2022).
- France's Constitution of 1958 with Amendments through 2008, available at:
https://www.constituteproject.org/constitution/France_2008.pdf?lang=en (last visited on 01/30/ 2022).
- Halder, Debarati (2007), Impeachment Provisions (2007) in the French Constitution: Cutting the Wings of the most powerful President? Murdoch University Electronic Journal of Law, Vol. 14, No. 2
- Kaplan, Diane (2015), An Introduction to the American Legal System, Government, and Constitution, New York: New York
- Tomuschat, Christian and Others (Translator) (2020), Basic Law for the Federal Republic of Germany, Available at:
https://www.btg-bestellservice.de/pdf/80201000.pdf (last visited on 02/04/ 2022).
-
Trope, Michel (2021), Constitutional Law, In Bermann, George & Etienne Picard (Eds.), Introduction to French Law (pp.1-34). Netherlans: Kluwer Law International
فرانسه
- Cazals, Marie (2007), La Ve République face à l’instauration d’une destitution politique inédite du Président de la République Retour sur la révision du titre IX de la Constitution du 4 octobre 1958, Revue française de Droit constitutionnel, 71. Article disponible en ligne à l'adresse:
https://www.cairn.info/revue-francaise-de-droit-constitutionnel-2007-3-page-451.htm
- HYEST, Jean-Jacques (2007), Projet de loi constitutionnelle portant modification du titre IX de la Constitution, RAPPORT: au nom de la commission des Lois constitutionnelles, de législation, du suffrage universel, du Règlement et d’administration générale (1) sur le projet de loi constitutionnelle, ADOPTE PAR L’ASSEMBLEENATIONALE, portant modification du titre IX de la Constitution, disponible en ligne à l'adresse:
https://www.senat.fr/rap/l06-194/l06-1941.pdf (dernière visite le 02/05/2022)
- LOI organique n° 2014-1392 du 24 novembre 2014 portant application de l'article 68 de la Constitution, disponible en ligne à l'adresse:
https://www.legifrance.gouv.fr/loda/id/JORFTEXT000029796562/(dernière visite le 01/29/2022).
)