نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 استاد گروه حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 دانشیار گروه حقوق اسلامی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران،‌ ایران

چکیده

قاضیان هم از قدرتی چشمگیر برخوردارند و هم در اِعمال آن در موارد مهمی از آزادی عمل بهره می‌برند. با توجه به این قدرت و آزادی عمل، شخصیت قاضی و منش اخلاقی او اهمیت دارد. به‌ویژه در پرونده‌های دشوار، «کیستیِ قاضی» از «چیستیِ قانون» کم‌اهمیت‌تر نیست. اگر قانون در دست قاضیِ فضیلت‌مند باشد، محتمل‌تر است که قدرت قضایی و آزادی عمل او به سمت عدالت و انصاف میل کند. به همین دلیل، رویکرد فضیلت‌گرا به قضاوت اهمیت می‌یابد و مهم است که سرنوشت مردم به دست قضات فضیلت‌مند سپرده شود. مهم‌ترین فضیلت‌های قضایی عبارتند از: قانون‌مندی، فهم و دانش حقوقی، عقل و ادراک قضایی، شجاعت، خویشتن‌داری، تواضع، بی‌طرفی، استقلال، فسادناپذیری، مهارت قضایی، عدالت و شفقت. رویکرد فضیلت‌گرا به قضاوت با سنت فقه شیعی هم سازگاری دارد و می‌توان گفت‌وگویی غنی میان فضیلت‌گرایی مدرن و سنت فقهی برقرار کرد. هرچند برخی از اوصاف قاضیان در فقه سنتی با ارزش‌های برابری‌طلبانۀ مدرن نمی‌خوانند و در نظام حقوقی مدرن کاربست‌پذیر نیستند. در مقالۀ پیش‌رو ضمن طرح مبانی نظری رویکرد فضیلت‌گرا، کاربرد آن در «گزینش و ارتقای قضات» سنجیده می‌شود. مقاله با روشی هنجاری نشان می‌دهد که استفاده از معیارهای کیفیِ فضیلت‌گرایانه به غنای نظریۀ گزینش قضایی می‌انجامد. با وجود این اگر ساختار و تشکیلات هیئت‌های گزینشِ قضایی غیردموکراتیک و اقتدارگرایانه باشد و داوطلبان بر اساس رویه‌های غیرشفاف و غیرمنصفانه گزینش شوند، معیارهای کیفیِ فضیلت‌گرایانه فضایی برای گزینش خودسرانه فراهم می‌کنند. در مقابل، اگر هیئت‌های گزینش قضایی از ساختار و تشکیلات دموکراتیک برخوردار باشند و طبق رویه‌های شفاف و منصفانه عمل کنند، از امکان سوءاستفاده به مراتب کاسته می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A virtuous judge; The contribution of virtue theory in the theory of judgment

نویسندگان [English]

  • Mahdi Samaei 1
  • Mohammad Jfar Habibzadeh 2
  • Rahim Nobahar 3

1 PhD Student in Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran

2 Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran

3 Associate Professor, Department of Islamic Law, Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Judges have both considerable power and discretion in exercising it. Given the power and discretion, the personality of the judge is essential. Especially in hard cases, the "who is the judge" is no less important than the "what is the law". If the law is in the hands of a virtuous judge, it is more likely that his judicial power and discretion will lead to justice and fairness. Therefore the virtue approach to judicial judgment is important. The most important judicial virtues are: lawfulness, legal intelligence, judicial wisdom, courage, temperance, impartiality, independence, incorruptibility, judicial skill, justice, and compassion. An essential advantage of the virtue approach to judicial judgment is that it is compatible with the Islamic jurisprudential tradition. Thus, a rich dialogue can be established between modern virtue theory and the Islamic jurisprudential tradition. In the present article, while outlining the theoretical foundations, the application of the virtue approach in "judicial selection" is examined.

کلیدواژه‌ها [English]

  • theory of judging
  • judicial virtues
  • legal ijtihad
  • judicial selection
  • فارسی

    • آذرفزا، ایرج و مهدی قوام ‌صفری (1392)، «مفهوم قانون در اندیشه سیاسی یونان باستان در گذر از ثسموس (θεσμός) به نوموس (νόμος)»، متافیزیک، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، سال 49، دوره جدید، سال پنجم، شمارۀ 16.
    • آخوندی، محمود (1379)، آیین دادرسی کیفری، جلد چهارم: اندیشه‌ها، قم: انتشارات اشراق (دانشگاه قم).
    • اخوان طبسی، محمدحسین و روح‌الله داوری (1397)، «صورت‌بندی مفهوم عدالت در قرآن کریم بر مبنای معناشناسی واژۀ «قسط»»، دوفصلنامه پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، شمارۀ 13.
    • اسلوت، مایکل (1392)، «اخلاق فضیلت»، هفت آسمان، سال 15، شمارۀ 59.
    • پویمن، لوئیس پی (1387)، معرفت‌شناسی: مقدمه‌ای بر نظریۀ شناخت، ترجمه رضا محمدزاده، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق.
    • خدابخشی، عبدالله (1400)، «جستاری بر مادۀ ۴۹2 قانون آیین دادرسی مدنی؛ گریز از اطلاق‌گرایی و رسیدن به انصاف»، مجله حقوقی دادگستری، دورۀ 85، شمارۀ 113.
    • خوئی، ابوالقاسم (1391)، مبانی تکمله‌المنهاج، ترجمه علیرضا سعید، چاپ چهارم، تهران: انتشارات خرسندی.
    • زاگزبسکی، لیندا (1392)، معرفت‌شناسی، ترجمه کاوه بهبهانی، تهران: نشر نی.
    • زگزبسکی، لیندا (1396)؛ فضایل ذهن: تحقیقی در ماهیت فضیلت و مبانی اخلاق معرفت، ترجمه امیر حسین خداپرست، چاپ دوم، تهران: نشر کرگدن.
    • صانعی، یوسف (1380)، مبانی تحریرالوسیله، ج1، چاپ اول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    • سنگلجی، محمد (1384)، قضا در اسلام، چاپ پنجم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    • صادقی تهرانی، محمد (1385)، علم قضاوت در اسلام، تهران: انتشارات امید فردا.
    • طباطبایی، محمد حسین (1374)، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، جلدهای 10 و 12، تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
    • فاضل لنکرانی، محمد (1381)، سیری کامل در خارج فقه معاصر، کتاب القضاء، تهیه و تنظیم محمد دادستان، جلد اول، انتشارات فیضیه.
    • فنایی، ابوالقاسم (1394)، اخلاق دین‌شناسی: پژوهشی در باب مبانی اخلاقی و معرفت‌شناسانه فقه، تهران: نگاه معاصر.
    • کاتوزیان، ناصر (1382)، «سهم عدالت در قضاوت»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 62.
    • مقدسی، محمدباقر و محمد فرجیها (1390)، «رویکرد عوام‌گرایی کیفری به جرایم جنسی (مطالعه تطبیقی)»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دورۀ 15، شمارۀ 2.
    • موسوی خمینی، روح‌الله (1392)، تحریرالوسیله، ترجمه علی اسلامی، جلد چهارم، چاپ 26، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    • موسوی (سیدرضی)، سیدمحمد (1379)، نهج‌البلاغه، گردآورنده شریف الرضی، ترجمه محمد دشتی، قم: نشر مشهور.
    • میرزایی، اقبال‌علی (1400)، «نقش اصول حقوقی در تفسیر و رفع تعارض قوانین؛ مطالعۀ موردی قوانین کیفری و مدنی ایران»، مجله حقوقی دادگستری، دورۀ 85، شمارۀ 113.
    • میرمجیدی، سپیده و جمشید غلاملو (1397)، «گستره مشروعیت آزادی عمل قضایی در پرتو اصل حاکمیت قانون (مطالعه موردی پرونده‌های رابطه نامشروع)»، مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دورۀ 48، شمارۀ 2.
    • ناظمی اردکانی، علی، رضا داوری اردکانی و مالک حسینی (1398)، «جایگاه معرفت‌شناختی فرونسیس و اهمیت آن در فلسفه اخلاق ارسطو»، تاریخ فلسفه، سال دهم، شمارۀ 1.
    • نوبهار، رحیم و سیدجعفر حسینی (1398)، «بازاندیشی نظریۀ فقهی پلیدی ذاتی انسان زاده شده از رابطه نامشروع»، فصلنامه فقه، سال 26، شمارۀ 4.
    • هادوی تهرانی، مهدی (1385)، شرایط قاضی: قاضی و قضاوت در اسلام، تهران: مؤسسه فرهنگی خانه خرد.
    • هولمز، رابرت ال (1385)، مبانی فلسفه اخلاق، ترجمه مسعود علیا، ویراست سوم، تهران: ققنوس.

    عربی

    • انصاری، مرتصی (1414ق)، رسائل فقهیه، چاپ اول، قم: مجمع الفکرالاسلامی.
    • حر عاملی، محمد بن الحسن (1397ق)، وسائل‌الشیعه، الجزء الثامن عشر، تحقیق و تعلیق محمد الرازی، تهران: مکتبة الاسلامیة.
    • حلى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (1413 ق)، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، جلد 3، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    • جبعی عاملی، زین‌‌الدین بن علی (شهید ثانی) (1410 ه.ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (10 جلدی)، محقق محمد کلانتر، جلد 3، قم: مکتبة الداوری.
    • موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1423ق)؛ فقه‌القضاء، جلد اول، چاپ دوم، قم.
    • نجفی، محمد حسن (1981م)، جواهرالکلام، ج ۴۰، تحقیق و تعلیق و تصحیح: محمود القوچانی، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.

    انگلیسی

    • Amaya, Amalia (2013), The Role of Virtue in Legal Justification, in Amaya, Amalia and Ho Hock Lai (ed.) Law, Virtue and Justice, Hart Publishing.
    • Anscombe, G. E. M (1958). Modern Moral Philosophy, Philosophy, Vol. 33, No. 124.
    • Aristotle (2007); On Rhetoric: A Theory of Civic Discourse, Second Edition, Oxford University Press.
    • Badó, Attila (2014) ‘Fair’ Selection of Judges in a ModernDemocracy, in Fair Trial and Judicial Independence, Springer, Chaper 2.
    • Bandes, Susan and Jeremy A. Blumenthal (2012), Emotion and the Law, Annual Review of Law and Social Science, Vol. 8:1.
    • Bandes, Susan (2017), Compassion and the rule of law, International Journal of Law in Context, 13, 2.
    • Besser-Jones, Lorraine and Michael Slote (2015); The Routledge Companion to Virtue Ethics, Routledge.
    • Beers, Daniel J.; Judicial Self-Governance and the Rule of Law: Evidence from Romania and the Czech Republic, Problems of Post-Communism, 59:5, 50-67.
    • Cardozo, Benjamin (1921), The Nature of the Judicial Process. New Haven, Conn.: Yale University Press.
    • Dworkin, Ronald (1977); Taking Rights Seriously, Harvard University Press.
    • Etcheverry, Juan (2018), Rule of Law and Judicial Discretion Their Compatibility and Reciprocal Limitation,
    • Archiv für Rechts- und Sozialphilosophie, Volume 104, Issue 1.
    • Farrelly, Colin and Lawrence B. Solum (2008); Virtue Jurisprudence,
    • Gennaioli, Nicola and Shleifer, Andrei (2006), Judicial Fact Discretion, Journal of Legal Studies, University of Chicago Press, vol. 37.
    • Kraut, Richard (2002) Aristotle: Political Philosophy, Oxford University Press.
    • Hart, H. L. A (2013). Discretion, Harvard Law Review, Vol. 127:652.
    • Hirschl, Ran (2009), Juristocracy vs. Theocracy: Constitutional Courts and the Containment of Sacred Law, Middle East Law and Governance, Volume 1 Issue 2.
    • Iglesias Vila, Marisa (2001), Facing Judicial Discretion: Legal Knowledge and Right Answers Revisited, Springer.
    • MacCormick, Neil (2005), Rhetoric and the Rule of Law: A Theory of Legal Reasoning, Oxford University Press.
    • Maroney, Terry and James J. Gross (2014), The Ideal of the Dispassionate Judge: An Emotion Regulation Perspective, Emotion Review, Vol. 6, No. 2.
    • Ortiz, Pablo Jose´ Castillo; Councils of the Judiciary and Judges’ Perceptions of Respect to Their Independence in Europe, Hague J Rule Law, 2017.
    • Rosenfeld, M (1992), Deconstruction and Legal Interpretation: Conflict, Indeterminacy and Temptations of the New Legal Formalism, in Cornell et al (eds) Deconstruction and the Possibility of Justice, Routledge.
    • Solum, Lawrence (1988), The Virtues and Vices of a Judge: An Aristotelian Guide to Judicial Selection, Georgetown Law Faculty Publications and Other Works, 61 S. Cal. L. Rev. 1735.
    • Solum, Lawrence (2003), Virtue Jurisprudence: A Virtue-Centered Theory of Judging, Metaphilosophy, Vol. 34, No. ½.
    • Solum, Lawrence (2005- A), A Tournament of Virtue, FLORIDA STATE UNIVERSITY LAW REVIEW, Volume 32, Issue 4.
    • Solum, Lawrence (2005-B). Judicial Selection: Ideology versus Character, Georgetown Law Faculty Publications and Other Works, 26 Cardozo L. Rev.
    • Turenne, Sophie; Fair Reflection of Society in Judicial Systems, in Turenne, Sophie (ed.), Fair Reflection of Society in Judicial Systems – A Comparative Study, Springer, 2015.
    • Turenne, Sophie (2012), Judicial Independence in England and Wales, in Judicial Independence in Transition, Springer, 147-185.fd
    • Vanberg, Georg (2008), Establishing and Maintaining Judicial Independence, in: Whittington, Keith, Daniel Klemen and Gregory Caldeira (ed.) The Oxford Handbook of Law and Politics, Oxford University Press.
    • Van Domselaar, Iris; Moral Quality in Adjudication: On Judicial Virtues and Civic Friendship, 27-31.
    • Van Zyl, Liezl (2019), Virtue Ethics: A Contemporary Introduction, Routledge.
    • Waldron, Jeremy (2019), Rule by Law: A Much-Maligned Preposition, NYU School of Law, Public Law Research Paper No. 19-19.
    • Weber, Max (2019), Economy and Society; A New Translation, Edited and translated by Keith Tribe, Harvard University Press.
    • Wood, Nathan (2020), Deontology, Consequentialism and Virtue Ethics in the Contemporary Moral Landscape, LEXINGTON BOOKS.
    • Wroblewski, Jerzy (1992); The Judicial Application of Law, Springer.
    •  

     

    اینترنت

    • Alexander, larry and Michael Moore, Deontological Ethics, Stanford Encyclopedia of Philosophy, available at:

    https://plato.stanford.edu/entries/ethics-deontological/#DeoFoiCon. (last visited on 2020-10-120).

    • Sinnott-Armstrong, Walter, Consequentialism, Stanford Encyclopedia of Philosophy, available at:

    https://plato.stanford.edu/entries/consequentialism/ (last visited on 2020-10-120).

    • JAC Consultation paper CP 01/11. 2011. Amending the JAC’s merit criterion: ‘An ability to understand and deal fairly’. available at:

    https://www.yumpu.com/en/document/view/32481889/jac-merit-criterion-consultation-judicial-appointments-