نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

اثر عقد بیع به‌عنوان مهم‌ترین عقد تملیکی، انتقال مالکیت مبیع از فروشنده به خریدار است و ادعای مالکیت مبیع از سوی شخص ثالث، آثار مزبور را متزلزل   می‌کند. مقررات حاکم در حقوق ایران در بحث معاملات فضولی و ضمان درک، دلالت بر این دارد که نتیجه چنین ادعایی، بطلان کامل عقد بیع و بازگشت وضعیت به حال سابق (قبل از انعقاد عقد) است و بر همین اساس لازم است کلیه حقوق مدعی ثالث (مالک) تأمین شود و اصل مال (مبیع) در اختیار هریک از طرفین باشد به وی مسترد شده و کلیه خسارات وارده و منافع جبران شود. اما از سوی دیگر خریدار (اصیل) فقط می‌تواند همان ثمن پرداختی قبلی، هرچند با قدرت خرید بسیار کمتر، و در صورت جهل به تعلق مبیع به دیگری، خسارات دادرسی و مانند آن را مطالبه کند. در واقع مقررات فعلی مبتنی بر رویکرد حمایتی نسبت به «مالک» است به‌نحوی‌که حقوق اصیل نیز تابعی از کیفیت استیفای حقوق مالک تلقی می‌شود چرا که منتفی‌شدن رابطه عقدی متبایعین، مانع از مطالبات قراردادی خریدار از فروشنده شده و خریدار صرفاً باید در پی استرداد ثمن قبلی و بازیافت وضعیت سابق باشد؛ لذا اتخاذ موضعی مانند «بطلان نسبی» قرارداد در این موارد، که در حقوق مصر به تبعیت از حقوق فرانسه پذیرفته شده و بر مبنای آن، رابطه قراردادی میان فروشنده و خریدار از رابطه آنان با مالک تفکیک شده و اعتبار آن علی‌رغم بطلان نسبت به مالک، استمرار می‌یابد، می‌تواند رویکرد حمایتی نسبت به خریدار (اصیل) با حسن نیت را تقویت نموده و با اصول عدالت و انصاف سازگارتر باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Legal Rights of the Third Party Claim Regarding Ownership of the Object of Sale In the Iranian, Egyptian and British laws

نویسندگان [English]

  • Hossein Safaee
  • Mohsen Pourabdollah

چکیده [English]

Contract of sale is the most important possessory contract which refers to the property transfer of an object of sale from seller to buyer. Third party claim regarding the ownership of an object of sale will undermine the effectiveness of the aforementioned rights. Regulations governing the Iranian law concerning meddle deals and defects warrantor implies that such claim will result in total cancellation of the contract of sale and the status will return to what was previously (i.e prior to conclusion of the agreement). Accordingly, it is essential to secure entire rights of the claim asserted by third party (owner), refund the original property (object of sale) to the party that possess it, and compensate for all the losses. The original buyer, however, can only request the price previously paid, expenses of judicial proceedings and the like, albeit with much less buying power and in case of ignorance that object of sale belonged to someone else. In fact, the current regulations are based on a supportive approach to the benefit of “owner”, so that rights of the original buyer are considered submissive to quality of the rights demanded by the owner; because nullification of the agreement between the dealers will hamper contractual claims of the seller against the buyer. In other words, the buyer can merely pursue the price previously paid and regain the former status. Therefore, the condition of “nullité partielle” of contract in such cases is similarly recognized in the Egyptian law that actually originates from the French version of law, based on which the contractual relationship between buyer and seller is distinguished from their relationship with the owner and its validity remains despite the nullity regarding the owner. Partial nullity (nullité partielle) can promote the supportive approach in benefit of the original bona fide buyer and become more compatible with the principles of justice and fairness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Third party
  • Ownership
  • Iranian Law
  • British law
  • Egyption law
الف)فارسی
ـ امامی، سیدحسن، حقوق مدنی  ج 1، اسلامیه، چاپ دوازدهم، 1372.
ـ بازگیر،  یدالله، قانون مدنی در آیینه آراء دیوانعالی کشور، ضمان قهری، فردوسی، چاپ دوم، 1387.
ـ بازگیر،  یدالله، قانون مدنی در آیینه آراء دیوان­عالی کشور، بیع و احکام راجع به آن،  فردوسی، چاپ سوم، 1389.
ـ صفایی، سیدحسین، دوره مقدماتی حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، میزان، 1382.
ـ صفایی، سیدحسین؛ رحیمی، حبیب­الله، مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد )، سمت، 1389.
ـ صفایی، سیدحسین و دیگران، حقوق بیع بین المللی با مطالعه تطبیقی، انتشارات دانشگاه تهران، 1384.
ـ ضمیمه نشریه پیام آموزش ( ویژه­نامه قوانین و مقررات)، معاونت آموزش قوه قضاییه، ش 5، 1388.
ـ کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، قواعدعمومی قراردادها، ج 2، بهمن، چاپ سوم، 1373.
ـ کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، ج 4، ناشر شرکت انتشار با همکاری شرکت بهمن برنا، چاپ دوم، 1376.
ـ مجله حقوقی و قضائی دادگستری، ش 7، 1372، مقاله نقش اسکناس در نظام حقوقی اسلام.
ـ شاهرودی،سید محمود، ضمان کاهش ارزش پول، مجله فقه اهل­بیت (مؤسسه دائره­المعارف فقه اهل بیت)،  ش 2، 1374.
ـ معرفت، محمدهادی، میزگرد فقهی «ماهیت پول»، مجله فقه اهل­بیت (مؤسسه دائره المعارف فقه اهل بیت)، ش 7، 1375.
ـ مدنی، سیدجلال­الدین، حقوق مدنی، ج 4، عقود معین، پایدار، 1385.
ـ نیسی، سعید، (گردآورنده) مجموعه نظریه­های مشورتی اداره حقوقی دادگستری در زمینه مسائل مدنی، بهنامی، 1385.
ـ هجده نفر از دانشمندان دانشگاه­های معتبر حقوق جهان، تفسیری بر حقوق بیع بین­المللی، ج 2، ترجمه مهراب داراب­پور، گنج دانش، 1374.
ـ هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، ضمان کاهش ارزش پول، مجله فقه اهل بیت، ش 2، 1374.
ب)عربی
ـ انصاری، شیخ­مرتضی، مکاسب، کتاب البیع، چاپ سنگی، مطبعه اطلاعات، تبریز، 1375 هـ. ق.
ـ العاملی (شهید ثانی)، زین­الدین بن علی، مسالک الافهام ج 1، مؤسسه المعارف الاسلامیه، قم، 1414 هـ. ق.
ـ حکیم، سیدمحسن، نهج الفقاهه، مطبعه العلمیه، نجف، 1371 هـ. ق.
ـ خمینی (امام)، سیدروح الله، تحریرالوسیله، ج 2، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1379.
ـ خویی، سیدابوالقاسم، توضیح­المسائل، مدینة­العلم، قم، 1370.
ـ صدر، سیدمحمدباقر، الاسلام یقود الحیاة، ج 6، وزارت ارشاد اسلامی، بی تا.
ـ طباطبائی، سیدعلی، ریاض المسائل، ج 1، مؤسسه آل البیت، قم، 1404 هـ. ق.
ـ عاملی، سیدمحمدجواد، مفتاح الکرامه، مؤسسه آل البیت، قم، بی تا.
ـ فیض کاشانی، مولی محمدمحسن، مفاتیح الشرایع، ج 3، مجمع الذخائر الاسلامیه، قم، 1401 هـ. ق.
ـ محقق حلی، نجم الدین جعفربن الحسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، ج 2، استقلال، 1412 هـ. ق.
ـ مکارم شیرازی،  ناصر، انوارالفقاهه، کتاب البیع، الجزءالاوّل، مدرسه الامام علی بن ابیطالب، قم، 1381 هـ.ش.
ـ موسوی بجنوردی، سیدمحمدکاظم، میزگرد فقهی ماهیت پول، مجله فقه اهل بیت، ش 7، 1375.
ـ نائینی، میرزامحمد­حسین،  منیه الطالب، ج 1، مطبعه الحیدریه، نجف، بی تا.
ـ نجفی، شیخ محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج 22، اسلامیه، 1367.
ـ ابوالسعود، رمضان محمد، شرح احکام القانون المدنی العقود المسماه (البیع، المقایضه، الایجار، التامین)، منشورات الحلبی الحقوقیه، لبنان، 2010.
ـ سعد، نبیل إبراهیم، العقودالمسماة عقدالبیع، الطبعه الثانیه، دارالجامعه الجدیده للنشر، مصر، 2004.
ـ سلطان، أنور، العقودالمسماة ، شرح عقدی البیع والمقایضه، دارالجامعه الجدیده للنشر،  مصر، 2005.
ـ سنهوری، عبدالرزاق بن احمد، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، ج 4، دار احیاء التراث العربی، لبنان، 1425 هـ. ق.
ـ غانم، اسماعیل، الوجیز فی عقد البیع، دار النهضه العربیه، مصر، 1963.
ـ مصطفی منصور، منصور ، مذکرات فی القانون المدنی  العقود المسماه البیع و المقایضه و الایجار، دارالمعارف، مصر، 1957.
ج) لاتین
ـBridge, Michael , The Sale of Goods,1st ed, London: Oxford University Press, 1999.
ـFurmston , Michael , Sale  and  Supply of  Goods , 3rd ed, London: Cavendish Publishing, 2000.
ـP.S. Atiyah, QC.DCL.FBA. , The Sale of Goods, 10th ed, London:  Pearson Education, 2001.
ـPoole- Jill , TextBook on Contract Law, 6th ed, London:  Blackstone Press, 2001. 
ـTreitel ,  Sir Guenter, The Law of Contract , 11th ed , London:  Tomson Sweet & Maxwell, 2003.