نوع مقاله : پژوهشی
نویسنده
دانشیار گروه حقوق خصوصی و اسلامی دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
یکی از اقسام امانت‌های مالکی، امانت‌هایی است که محصول عقد و مولود توافق طرفین (مالک و امین) است. از مجموع مواد قانون مدنی می‌توان دوازده نمونه از این نوع امانات را در قالب عقود معین یافت که صریحاً یا تلویحاً مصداق «عقود امانی» شمرده شده‌اند. این مقاله درصدد پاسخ به این پرسش مهم و کاربردی است که آیا این مصداق‌های دوازده‌گانه جنبۀ حصری دارند و در نتیجه نمی‌توان در قالب عقود نامعین بر تعداد آن‌ها افزود یا تنها مثال‌هایی از عقود معین امانی هستند و این تمثیل مانع از تشکیل عقد امانی بر اساس مادۀ ۱۰ قانون مدنی نمی‌گردد؟ این سؤال ناشی از اختلاف‌نظر قدیمی بر سر حصر ابواب معاملات یا آزادی اراده در خلق الگوهای معاملاتی جدید نیست؛ بلکه سرچشمۀ پیدایش این پرسش، برداشت‌های متفاوتی است که از مادۀ 631 قانون مذکور صورت گرفته است. برخی طرفدار نظریۀ حصر عقود امانی شده‌اند و برخی نیز این ماده را دالّ بر حصر ندانسته‌اند. نظریۀ سومی که در این مقاله طرح و اثبات می‌گردد، این است که مادۀ 631 «دلالت بر عدم حصر» می‌کند؛ چیزی بالاتر از «عدم دلالت بر حصر». یگانه مستند نظریۀ حصر، مفهوم مخالف مادۀ مذکور است. اما این مفهوم شرایط لازم برای حجیت را ندارد؛ ضمن آنکه کفایت اذن برای تحقق امانت، الغای خصوصیت از عقود منصوص امانی، پیامدهای نامقبول حصر الگوهای عقد امانی، تکمیلی‌بودن غالب احکام قراردادها، عموم ادلۀ شرعی و قانونی و خصوصاً جایگاه این ماده، قرینه و دلیلی گویا بر نفی این مفهوم و دلالت مادۀ 631 بر عدم حصر است. نتیجۀ کاربردی این پاسخ، صحیح و نافذدانستن گونه‌های جدیدی از قراردادهای نامعین است که در زمان ما تنوع و رواج فراوان یافته‌اند و طرفین مایل به ترتب آثار امانت بر آن‌ها هستند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The Patterns of Trust Contracts, Limitative or None-Limitative? A New Interpretation and Analysis of Article 631 of Iran’s Civil Code
نویسنده [English]
- mohsen esmaeili
Associate Professor, Department of Private and Islamic Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]
One of the types of Ownerships’ Trusts is loan that is the result of a contract and agreement between the parties (owner and trustee). According to Iranian Civil Code Articles there are twelve examples of this type of Trusts in the form of nominated contracts that explicitly or implicitly have been measured as trust contract. This article is intended to answer this critical question that: “Do these twelve examples have a Limitative aspect and as a result, It cannot be added to the number of Nameless Contracts or they are merely examples of Nominated Trust Contracts and don’t prevent the formation of Trust Contract based on article 10 of the Civil Code? This disagreement over the scope of transactions or the freedom of will in creating new form of transactions, is not a new discussion. But the origin of this question, is the different interpretation of Article 631 made by lawyers. Some of them support the theory of the limitative contract of trust and others disagree with it. The third theory, which is presented in this article, is “Implies non-limitative”, an idea stronger than “Not implying to limitative”. The practical result of this answer, is the validity of new types of Nameless Contracts Which have become so common nowadays and the parties wish to arrange the effects of the trust on them.
کلیدواژه‌ها [English]
- Contract of Trust
- Possession of another property given as trust
- Ownerships’ Trusts
- Article 631 Iranian Civil Code
فارسی
- امامى، سیدحسن (1370)، حقوق مدنى، چاپ هشتم، تهران: کتابفروشى اسلامیه.
- بروجردی عبده، محمد (1380)، حقوق مدنی، چاپ اول، تهران: انتشارات مجد.
- جعفرى لنگرودى، محمد جعفر (1388)، الفارق، چاپ دوم، تهران: کتابخانه گنج دانش.
- جعفرى لنگرودى، محمد جعفر (1390)، مبسوط در ترمینولوژى حقوق، چاپ پنجم، تهران: کتابخانه گنج دانش.
- جمعى از پژوهشگران؛ زیر نظر هاشمی شاهرودى، سید محمود (1382)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام، جلد اول، چاپ اول، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام.
- جمعى از پژوهشگران؛ زیر نظر هاشمی شاهرودى، سید محمود (1389)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام، جلد چهارم، چاپ اول، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام.
- حائری شاه باغ، سیّد علی (1376)، شرح قانون مدنی، چاپ اول، تهران: گنج دانش.
- شهیدی، مهدی (1380)، حقوق مدنی، جلد اول (تشکیل قراردادها و تعهدات)، چاپ دوم، تهران: انتشارات مجد.
- شهیدی، مهدی (1381)، حقوق مدنی، جلد دوم (اصول قراردادها و تعهدات)، چاپ دوم، تهران: انتشارات مجد.
- قافی، حسین؛ شریعتی، سعید (1390)، اصول فقه کاربردی، جلد اول، چاپ ششم، تهران: انتشارات سمت.
- قمى، میرزا ابوالقاسم (1378)، جامع الشتات، چاپ اول، تهران: مؤسسه کیهان.
- کاتوزیان، ناصر (1371)، حقوق مدنی، دوره عقود معین، جلد اول، چاپ چهارم، تهران: شرکت انتشار.
- کاتوزیان، ناصر (1376)، حقوق مدنی، دوره عقود معین، جلد چهارم، چاپ دوم، تهران: شرکت انتشار.
- محقق داماد، سید مصطفى (1373)، قواعد فقه، بخش مدنی، چاپ چهارم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
- محمدی، ابوالحسن (1393)، قواعد فقه، چاپ سیزدهم، تهران: میزان.
عربی
- ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
- اردبیلى، احمد بن محمد (1403ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- اصفهانى، سید ابو الحسن (1380)، وسیلة النجاة، با حواشی امام خمینی، چاپ اول، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
- اصفهانى (کمپانى)، شیخ محمد حسین (1418ق)، حاشیة کتاب المکاسب، با تحقیق و تصحیح عباس محمد آل سباع قطیفى، چاپ اول، قم: ناشر: محقق.
- انصاری، شیخ مرتضی (1414ق)، صیغ العقود و الإیقاعات، با حاشیه ملا علی قزوینی، چاپ اول، قم: انتشارات شکورى.
- بجنوردى، میرزا حسن (1402ق)، القواعد الفقهیه،، ج 2، چاپ اول، قم: مطبعه خیام.
- بحرانى، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة،چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- الجبعی العاملی، زین الدین بن على بن احمد (1410ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، با حواشی سید محمد کلانتر، چاپ اول، قم: کتابفروشی داوری.
- الحسینی المراغی، سید میرعبدالفتاح (1418ق)، العناوین، چاپ اول، قم: انتشارات حوزة علمیة قم.
- حلّى، ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- حلى، علامه حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (1413ق)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- حلى، علامه حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (بی تا)، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- حلّى، محقق نجم الدین جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
- خراسانى، ملا محمد کاظم (1415ق)، کفایه الاصول، چاپ سوم، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- خمینی، (امام) سید روحاللَّه (1363)، تحریرالوسیله، چاپ اول، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- خویى، سید ابوالقاسم (1412ق)، مصباح الفقاهه فى المعاملات، مقرّر: محمد على توحیدى، چاپ اول، بیروت، دارالهادى.
- خویی، سید ابوالقاسم (1404ق)، منهاج الصالحین، چاپ اول، قم: سازمان چاپ مهر.
- راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، چاپ اول، بیروت: دار العلم.
- طباطبائى، سید على بن محمد بن ابى معاذ (1409ق)، الشرح الصغیر فی شرح مختصر النافع، چاپ اول، قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
- فاضل لنکرانی، محمد (1378)، القواعد الفقهیه، چاپ چهارم، قم: انتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام.
- کاشف آل الغطاء، محمد حسین (359)، تحریر المجله، چاپ نجف.
- مصطفوى، حسن (1402ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر.
- مکارم شیرازى، ناصر (1411ق)، القواعدالفقهیه، چاپ سوم، قم: مدرسه الامام امیرالمؤمنین.
- نجفى، محمد حسن (1404ق)، جواهر الکلام فى شرح شرایع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
- نورى، حسین بن محمدتقی (1408ق)، مستدرک الوسائل، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
)