نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق عمومی دانشگاه قم

چکیده

وجود قوانین برنامۀ توسعه از نقاط قوت و ارزشمند نظام حقوقی ایران است و آثار درخور‌توجهی در حوز‌ه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایجاد کرده است؛ اما عدم تبیین جایگاه قوانین برنامۀ توسعه در نظام حقوقی ایران ممکن است این فرض را به ذهن متبادر کند که برخی از مصوبات مجلس در جایگاه برتری نسبت به سایر قوانین قرار دارد. این فرض وقتی بیشتر قوت‌ می‌گیرد که عملاً در برخی از رویه‌ها، جایگاه برتری برای قوانین برنامۀ توسعه در نظر گرفته شده است. در این وضعیت، یک مسئلۀ حقوقی مطرح‌ می‌شود: با وجود اینکه قانون اساسی شأن ممتازی برای قوانین برنامه در نظر نگرفته است؛ اما عملاً سلسله‌مراتب قوانین با یک تغییر اساسی مواجه است. اصل بر این است که مجموعه قوانین عادی از شأنی واحد در نظام حقوقی ایران برخوردار است؛ اما آثار حقوقی مترتب بر قوانین برنامۀ توسعه با سایر قوانین متفاوت است. در زمان تنظیم قوانین برنامۀ پنج‌سالۀ توسعه، شایسته است به وظایف و صلاحیت‌های ذاتی قوا و نهادهای حکومتی در قانون اساسی و سایر قوانین و مقررات توجه شود؛ به‌نحوی که وظایفی که مستلزم قانون‌گذاری جدید‌ نیست و در قوانین و مقررات مختلف به آن تصریح شده است، مجدداً در قوانین برنامه تکرار نشود. تدوین قوانین برنامۀ پنج‌سالۀ توسعه برای قوا به‌عنوان امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است؛ اما مهم‌ترین وظایف قانونی قوا و نهادهای حکومتی از نظر ترتیب و اولویت اجرایی، نباید تحت تأثیر قوانین برنامۀ توسعه قرار گیرد؛ به‌نحوی که برخی از وظایف ذاتی قوا و نهادهای حکومتی عملاً از اولویت اجرا خارج شود. بررسی عملکرد قوانین برنامۀ پنج‌سالۀ توسعه در مورد قوۀ قضائیه از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ زیرا وظایف خطیری مانند پشتیبانی از حقوق فردی، اجتماعی و عدالت در جامعه را بر عهده دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The status of development program rules in the Iranian constitution » Capacity of the program rules in the judiciary operation«

نویسنده [English]

  • Alireza Dabirnia

.

چکیده [English]

Abstract
On the one hand, existence of any ambiguity in explaining the status of development program rules in Iranian legal system, may bring this assumption to mind that some of the acts of parliament have a dominant position in relation to other laws. This assumption is reinforced when the program rules is recognized as a supreme law in some procedures. In this situation, a legal issue arises; Privileged status under the constitution is not recognised but actually the hierarchy of laws in Iran's legal system, faced with a fundamental change. When the set of rules have a single unit in the Iranian legal system, how can recognized and extend the feature's constitution and its consequences to an ordinary law, even if parliament approve it under the program rules?
On the other hand, it is possible when we determine the top position for program rules, certainly impose the specific format and limitation of legislative initiative to parliament. When a program rules impose to forces, It is possible that the most important duties of government institutions be affected by the program rules and some of the duties that explicitly stated in the constitution, run out priorities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • program rule
  • constitution
  • parliament
  • judiciary
  • legal system
  • مرکز پژوهش‌های مجلس (1373)، ارزیابی عملکرد قوۀ قضائیه در برنامه پنجساله اول، کد گزارش: 2700280.
  • مرکز پژوهش‌های مجلس (1378)، ریشه‌های عدم توفیق در برنام‌ه‌های اول و دوم، کد گزارش: 2403859.
  • مرکز پژوهش‌های مجلس (1393)، نکاتی در باره محتوا و روش برنامه ششم توسعه، شمارۀ مسلسل: 2201377.
  • پوست‌فروش تهرانی، ایمان و ورمزیار، حسن (1389)، «ارزیابی کلی برنامه‌های توسعه بعد از انقلاب»، گزارش دفتر مطالعات و برنامه ریزی، تهران:‌ مرکز پژوهش‌های مجلس.
  • تهرانی، ایمان (1393)، گزارش در باره برنامه ششم توسعه؛ ضرورت تغییر نگرش به برنامه‌های توسعه، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس، شمارۀ مسلسل: 13805.
  • تهرانی، ایمان (1393)، «درباره ضرورت برنامه ششم توسعه- ضرورت تغییر نگرش به برنامه‌های توسعه»، گزارش دفتر مطالعات اقتصادی، تهران:‌ مرکز پژوهش‌های مجلس.
  • راسخ، محمد (1381)، حق و مصلحت، تهران: طرح نو.
  • زارعی، محمد حسین (1383)، «نظام قانون‌گذاری ایران و جایگاه مجمع تشخیص مصلحت نظام»، راهبرد، شمارۀ 34.
  • شبکۀ تحلیلگران تکنولوژی ایران (1388)، «ارائه مدل ارزیابی احکام برنامه پنج‌ساله توسعه»، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شمارۀ مسلسل: 9932.
  • شبکۀ تحلیلگران تکنولوژی ایران (1388)، «درباره برنامه پنجم توسعه؛ آسیب شناسی برنامه‌های توسعه در ایران (1)»، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شمارۀ مسلسل: 9707.
  • شبکۀ تحلیلگران تکنولوژی ایران (1388)، «درباره برنامه پنجم توسعه- آسیب شناسی برنامه‌های توسعه در ایران (2)»، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شمارۀ مسلسل: 9932.
  • شعبانی، قاسم (1384)، حقوق اساسی و ساختار حکومت جمهوری اسلامی ایران، تهران: اطلاعات.
  • شعبانی، مهسا (1388)، «درباره قانون برنامه توسعه مالزی(2)»، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شمارۀ مسلسل: 9672.
  • صفرزاده، اسماعیل و تهرانی، ایمان (1391)، «برنامه ریزی توسعه در کشور چین»، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شمارۀ مسلسل: 12588.
  • طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1382)، آزادی‌های عمومی و حقوق بشر، تهران: دانشگاه تهران.
  • طباطبائی مؤتمنی، منوچهر (1386)، حقوق اساسی، تهران: میزان.
  • عزیزخانی، فاطمه، زمانی، رضا (1392)، «برنامه پنجم توسعه- ادامه یا اصلاح»، گزارش دفتر مطالعات برنامه و بودجه، مرکز پژوهش‌های مجلس.
  • عزیزخانی، فاطمه، زمانی، رضا، ورمزیار، حسن (1391)، «ارزیابی و مقایسه تطبیقی مستندات برنامه‌های سوم، چهارم و پنجم توسعه»، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شمارۀ مسلسل: 12824.
  • عطار، سعید (1395)، «بایسته‌های برنامه ریزی توسعه با توجه به کشورهای ژاپن، کره جنوبی، چین و هند- بررسی موردی ماده 150 قانون برنامه پنجم توسعه»، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شمارۀ مسلسل: 15327.
  • عظیمی، میکائیل و ورمزیار، حسن (1391)، برنامه ریزی توسعه در هندوستان، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، شمارۀ مسلسل: 12587.
  • قاضی شریعت پناهی، سیدابولفضل (1375)، بایسته‌های حقوق اساسی، تهران: دادگستر.
  • قاضی شریعت پناهی، سیدابوالفضل (1383)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: میزان.
  • کاتوزیان، ناصر (1376)، مقدمه علم حقوق، تهران: میزان.
  • لاگلین، مارتین (1386)، «نظریه مشروطه؛ درآمدی بر مبانی حقوق عمومی»، ترجمه محمد راسخ، مجله مجلس و پژوهش، ش56.
  • لوی برول، هانری (1384)، جامعه شناسی حقوق، ترجمه ابوالفضل شریعت پناهی، تهران: میزان.
  • نیازپور، امیرحسن (1391)، «تکالیف جرم‌شناسانه دستگاه قضایی در پرتو قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی»، مجله حقوقی دادگستری، شمارۀ 80.
  • هاشمی، سیدمحمد (1380)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج2، تهران: دادگستر.